Η περίφημη Έξοδο του Μεσολογγίου αποτέλεσε ορόσημο και κορυφαίο έναυσμα για την περαιτέρω εξέλιξη του ξεσηκωμού. 

Σε δύσκολους για την επανάσταση καιρούς το Μεσολόγγι έπρεπε να κρατηθεί πάση θυσία. Όλοι καταλάβαιναν ότι η πόλη ήταν σημαντική από κάθε άποψη. Με την Πάτρα πάντοτε στα χέρια των Οθωμανών το Μεσολόγγι ήταν η κύρια είσοδος της επαναστατημένης επικράτειας για όλα όσα ερχόντουσαν από τη Δύση, ανθρώπους και προϊόντα. Λόγω της θέσης του το Μεσολόγγι ήταν το προπύργιο της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και αποτελούσε ανάχωμα στους δρόμους που ερχόντουσαν από την Αλβανία και τα Γιάννενα και οδηγούσαν στο Μοριά. 

Ήδη η πολιτική σημασία που είχε το Μεσολόγγι είχε αποδειχθεί και τα προηγούμενα χρόνια. Γα τους φιλέλληνες ήταν πολύ περισσότερα, περίπου μια ιερή πόλη. Η παρουσία του φιλοευρωπαίου Μαυροκορδάτου συνοδευόταν από μνήμες συμβόλων του Φιλελληνισμού. Άλλωστε εδώ βρισκόταν ο τάφος του Μάρκου Μπότσαρη και στην πόλη αυτή είχε ζήσει και πεθάνει ο Λόρδος Μπάιρον. Χωρίς καμία αμφιβολία η παρουσία και ο θάνατος του ποιητή Λόρδου Μπάιρον στο Μεσολόγγι το είχε ήδη κάνει προπύργιο της φιλελληνικής Ευρώπης. 

Στα χρόνια λοιπόν πριν από τη δεύτερη πολιορκία του το Μεσολόγγι δεν είχε αφεθεί στην τύχη του. Αντίθετα θα έλεγε κανείς ότι υπήρχαν αρκετά οχυρωματικά έργα τα οποία είχαν ιδιαίτερη σημασία. Με τα μέτρα ωστόσο του ευρωπαϊκού κόσμου τα οχυρωματικά αυτά έργα δεν ήταν κάτι ακαταμάχητο. Με τα μέτρα όπως της οθωμανικής πραγματικότητας ήταν κάτι περισσότερο από αρκετό. 

Η προϋπόθεση ήταν να βρεθούν πρόθυμοι άνδρες και τα απαραίτητα όπλα για να υπερασπίσουν τα οχυρώματα αυτά. Οι πρώτοι ήταν οι ίδιοι οι πολίτες του Μεσολογγίου, που εκτός από τη συντήρηση των προμαχώνων είχαν κατανεμηθεί και ως πεζικό στις οχυρώσεις και ουσιαστικά διαχειρίζονταν με τη βοήθεια φιλελλήνων το πυροβολικό του φρουρίου. Εκτός από αυτούς όμως υπήρχε μια πληθώρα οπλαρχηγών που ο καθένας με τους ανθρώπους του αποτελούσαν μια ισχυρή δύναμη. Ανάμεσα σε αυτούς τους πρώην αρματωλούς που πλέον ήταν ισχυροί οπλαρχηγοί βρισκόντουσαν και οι Νότης Μπότσαρης, Νικόλαος Στουρνάρας Γεώργιος Κίτσος, Χρήστος Φωτομάρας, Λάμπρος Βέικος Νικόλαος Ζέρβας, Ανδρέας Ίσκος, Γεώργιος Βαλτικός, Σπυρομήλιος, Αθανάσιος Ραζηκότσικας και άλλοι. 

Συνολικά οι ένοπλοι ήταν γύρω στους 4.000 οι οποίοι ενισχύθηκαν στη διάρκεια της πολιορκίας, με πιο σημαντικό το Σώμα των Σουλιωτών, που μπήκε στην πόλη τον Αύγουστο με επικεφαλής τον Κίτσο Τζαβέλα. 

Συνολικά στην πόλη υπήρχαν ακόμα περίπου 8.000 άμαχοι κάτοικοι του Μεσολογγίου αλλά και πρόσφυγες από τις γύρω περιοχές που είχε κατακτήσει ο Κιουταχής. 

Όλοι αυτοί ήταν αποφασισμένοι και το έδειχναν να αγωνιστούν μέχρι τέλους θυσιάζοντας και τη ζωή τους για τον απώτερο σκοπό. Και αυτό τελικα έκαναν όπως αποδείχτηκε από τα γεγονότα που ακολούθησαν. (συνεχίζεται)

Θανάσης Παντές