Του Θανάση Παντέ 
Για το ρόλο των κοτζαμπάσηδων και πόσο απεχθής αυτός ήταν πολλά έχουν ειπωθεί κατά καιρούς, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια αφού δεν συντρέχουν πλέον λόγοι εξωραϊσμού των ιστορικών γεγονότων και ας επιμένουν ορισμένοι να εξωραΐζουν προκλητικά την περίοδο του 1821. Η νήσος Άνδρος είναι μια από τις περιοχές της Ελλάδος όπου ο κοτζαμπασισμός έδειξε το αυταρχικό και σκληρό πρόσωπό του. 

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
          Σε κλίμα έντασης συνεχίζονται οι επιχειρήσεις για την ανεξαρτησία. Στις 23 Ιουλίου του 1821 πέφτει το κάστρο της Μονεμβασίας και στις 6 Αυγούστου του Ναυαρίνου.  Η Τριπολιτζά πολιορκείται από τους Έλληνες και περνά δύσκολες ώρες.  ΟΙ Τούρκοι απεγνωσμένα προσπαθούν να μπουν μέσα και να ενισχύσουν τους πολιορκημένους με τρόφιμα και πολεμοφόδια αλλά δεν το κατορθώνουν.  Ο Τουρκικός στόλος με τον Καρά Αλή κάνει μια προσπάθεια να βγάλει στις ακτές του Μοριά χιλιάδες στρατιώτες αλλά αποτυγχάνει. Η κατάσταση στην Τριπολιτζά είναι φριχτή και αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις. Δύσκολη η διαπραγμάτευση με τους Τούρκους και ο Κολοκοτρώνης συνδιαλέγεται με τους 1500  Αλβανούς μισθοφόρους στρατιώτες που τους υπόσχεται πως θα τους αφήσει ελεύθερους αρκεί να μην πολεμήσουν.  Αυτοί οι Αλβανοί πουλούσαν στη μαύρη αγορά τρόφιμα στους πολιορκημένους, συνεργάζονταν μαζί τους, είχαν σχέσεις μεταξύ τους  και ήταν εύκολο να δεχτούν μια συμφωνία με τους Έλληνες. Στις 23 Σεπτέμβρη 1821 έγινε η πτώση της Τριπολιτζάς, νωρίτερα από ότι είχε προβλεφθεί. Μια ομάδα πολιορκητών με το Π. Δούνια σκαρφάλωσε στα τείχη και από την << πόρτα τ’  Αναπλιού >> μπήκαν μέσα. Οι Έλληνες  ορμούν μέσα και η σφαγή ήταν άγρια. Κράτησε τρεις μέρες, ήταν γενική, χιλιάδες σφάχτηκαν. Ο  Κολοκοτρώνης είδε τις θηριωδίες και προσπάθησε να τις σταματήσει αλλά δεν τα κατάφερε. Την τέταρτη μέρα η πόλη θύμιζε νεκροταφείο, όλα είχαν διαρπαχτεί και η τρομοκρατία απλωνόταν παντού. Μόνο οι Αλβανοί σώθηκαν χάρη στη συμφωνία με το γέρο του Μοριά και ελάχιστοι από τους πολιορκημένους.

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
          Οι κοτζαμπάσηδες τα ήθελαν όλα δικά τους. Κάποια στιγμή ελισσόμενοι προτείνουν να γίνει ένα μεικτό διοικητικό όργανο που να επιλύει τα στρατιωτικά και πολιτικά προβλήματα. Ο Υψηλάντης αρνείται και κατηγορώντας τους κοτζαμπάσηδες πως βάζουν το προσωπικό τους συμφέρον πάνω από της πατρίδας, αναχωρεί για τη Μεγαλόπολη.  Ο λαός όμως ξεσηκώνεται στα Βέρβαινα όπου ήταν συναγμένοι οι κοτζαμπάσηδες και οι καπεταναίοι συζητώντας για το διοικητικό όργανο και την τακτική του αγώνα.  Τρεις χιλιάδες αντιστέκονται στις 27 Ιουνίου 1821 και με την πολιτική καθοδήγηση Παπαφλέσσα, Αναγνωσταρά, οπλισμένοι διαδηλώνουν στους δρόμους και με στεντόρεια φωνή έξω από το σπίτι του Πετρόμπεη ζητούν τα δίκαιά τους λέγοντας: <<Θέλουμε σύστημα! [ σύνταγμα ]. << Θέλουμε τον Υψηλάντη που ήρθε να σώσει την πατρίδα! >> Αμέσως έριξαν και μερικές τουφεκιές στο αέρα να τρομοκρατήσουν τους κοτζαμπάσηδες και δεν έφευγαν αλλά περίμεναν να βγει κάποιος έξω να συζητήσουν.

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
       Μόλις η αστική ισχύ εμφανίστηκε στο μεταίχμιο του 18ου προς τον 19ο αιώνα άρχισε και η ταξική πάλη στον ελληνικό χώρο.     Πρώτες συγκρούσεις έχουμε ανάμεσα στους κλέφτες και τους κοτζαμπάσηδες. Οι μεν πρώτοι εκπροσωπούν τις κοινωνικές δυνάμεις της λαϊκής τάξης ενώ οι κοτζαμπάσηδες της ανερχόμενης πλούσιας αστικής τάξης. Και στη Φιλική Εταιρεία είχαμε αντιδραστικές ροπές. Από τη μια οι αντιδράσεις των συντηρητικών αστικών στοιχείων και από την άλλη οι λαϊκές μάζες με τους εκπροσώπους τους να ζητούν την απαλλαγή τους από Τούρκους και κοτζαμπάσηδες. Τα γεγονότα ισχυρά έκαναν τους κοτζαμπάσηδες να τα δεχτούν ως τετελεσμένα και να ακολουθήσουν τον αγώνα, όμως με αδιάκοπη σύγκρουση για το σφετερισμό της εξουσίας που ήταν καθημερινή και δεν έλεγαν να ησυχάσουν αν δεν την έπαιρναν στα χέρια τους.

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
              Ο φιλελληνισμός βασίζεται στη συμπάθεια που έδειξαν αυθόρμητα άνθρωποι, προς τον καταπιεζόμενο ελληνικό λαό, κυρίως στην Ευρώπη και στην Αμερική. Η πρώτη κατηγορία φιλελλήνων είναι εκείνη που η συμπάθειά τους είχε ιδεολογική χροιά. Δηλαδή ήταν υπέρ των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και των αστικοδημοκρατικών επαναστάσεων. Το ρεύμα αυτό αποτελείται από διαφωτισμένους ανθρώπους. Τέτοιοι είναι οι Γάλλοι δημοκράτες,  οι Γερμανοί φοιτητές με αρχηγό τους τον Φρειδερίκο Τίρς, καθηγητή, οι  Ιταλοί καρμπονάροι. Αν και οι χώρες τους ήταν κάτω από καθεστώτα βίας και φεουδαρχίας και θεωρούνταν παράνομοι για τέτοιου είδους συμπαράστασης, δεν δίσταζαν να στείλουν όπλα και εφόδια στους Έλληνες. Κι αυτό το έκαναν αδιάκοπα  παρά την κατασκοπεία που εφάρμοζε πάνω τους η Αυστρία και κινδύνευαν να θανατωθούν όταν τους συλλάμβαναν. Σημαντική ήταν και η βοήθειά τους  στον εφοδιασμό των Ελλήνων με τυπογραφικά μηχανήματα αλλά και με δημοσιεύματά τους στον ευρωπαϊκό τύπο για τα δεσμά των ραγιάδων. 

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
Η Αμερική [ Ηνωμένες Πολιτείες ] συγκινήθηκε σαν άκουσε πως οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν να κερδίσουν την ελευθερία τους. Κι αυτή το ίδιο είχε κάνει πριν λίγα χρόνια και τώρα νεαρό έθνος προσπαθούσε να ορθοποδήσει έτσι τραυματισμένη που βγήκε από τον αγώνα της ανεξαρτησίας. Η “Πελοποννησιακή Γερουσία” απευθυνόμενη να ζητήσει συνδρομή των ευρωπαϊκών κρατών στον αγώνα της επανάστασης αποτάθηκε και στις Η.Π.Α. Κοραής, Πίκκολος και Βογορίδης απ’ το Παρίσι έκαναν έκκληση προς τους πνευματικούς ανθρώπους του κόσμου να βοηθήσουν με ότι μέσον είχαν τον αγώνα της Ελλάδας κατά των Τούρκων.

Χρονογράφημα  του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
        Με τις εξεγέρσεις στη Θεσσαλία, στη δυτική Ελλάδα, στην Κρήτη, στην Κύπρο η Τουρκία πανικοβλήθηκε. Αντέδρασε συνεχίζοντας την τρομοκρατία που είχε ξεκινήσει στις αρχές της επανάστασης και στις 10 Απρίλη 1821 κρέμασε στην κεντρική Πύλη του πατριαρχείου το Γρηγόριο Ε’. Ο πατριάρχης δεν ήταν Φιλικός, δεν είχε γνώση τα περί προετοιμαζόμενης εξέγερσης και αφόρισε τους Φιλικούς και τον Υψηλάντη μετά από πιέσεις των Τούρκων. Στη συνέχεια η Υψηλή Πύλη έδωσε διαταγή να θανατωθούν οι προεστοί και οι ιερωμένοι που κρατούνταν όμηροι στην Τριπολιτζά και πήρε μέτρα ενίσχυσης των φρουρίων με τρόφιμα και πολεμοφόδια ενώ προετοιμάστηκε να στείλει στην επαναστατημένη Ελλάδα στρατιωτικές ενισχύσεις μεγάλου αριθμού. 

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου  
              Επόμενο ήταν μετά το Μοριά, τα νησιά, να ‘ρθει και η σειρά της Ανατολικής Ελλάδας να ξεσηκωθεί. Στις 27 Μάρτη του 1821 ο Πανουργιάς σηκώνει το τουφέκι και μαζί με τους μαχητές του πολιορκεί το κάστρο των Σαλώνων. Οι Τούρκοι  αδύναμοι, παραδίδονται. Σε λίγο πέφτει και το Λιδωρίκι με τον Σκαλτσά.  Θήβα, Λειβαδιά, Αταλάντη παίρνονται από τον Αθανάσιο Διάκο όπου και  βάζει ελληνικές φρουρές. Στην Αθήνα λάμπει η μορφή του Φιλικού,  Μελέτη Βασιλείου. Στις 24 Απρίλη χτυπά αιφνιδιαστικά τους Τούρκους που βρήκαν καταφύγιο κλεισμένοι στην Ακρόπολη. Ο αέρας της λευτεριάς φυσάει στις γύρω περιοχές και οι αγρότες βρίσκουν λίγο την ησυχία τους. Όμως δεν κατασφάλισε τη λαϊκή εξουσία και οι κοτζαμπάσηδες την παίρνουν πίσω ενώ ο ίδιος κυνηγημένος έφυγε για την Εύβοια όπου αργότερα τον σκότωσαν και μαζί του εξασθένησε κάθε ξεσηκωμός στην ύπαιθρο της Αττικής. 

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
        Στα νησιά η εξουσία ήταν στα χέρια των μεγαλοκαραβοκυραίων. Ο ενδεχόμενος ξεσηκωμός δεν τους ευνοούσε γιατί φοβόνταν την καταστροφή των καραβιών τους από τον ισχυρό στόλο των Τούρκων. Καπεταναίοι όμως και πληρώματα δεν έβλεπαν την ώρα να ξεσηκωθούν και ήταν με το μέρος της επανάστασης. Ο Μοριάς καιγόταν από το πνεύμα της επανάστασης και αυτοί κωλυσιεργούσαν με το σήμερα, το αύριο και το αργότερα, μένοντας αδρανείς. Ενώ η επανάσταση είχε αρχίσει αυτοί έστειλαν στην πόλη το συμφωνημένο αριθμό ναυτών για να επανδρώσουν εκείνη τη χρονιά τον τουρκικό στόλο. 

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
         Η ελληνική επανάσταση υποχρεώθηκε να βαδίσει αυθύπαρκτη. Με το σχέδιο των Φιλικών έπρεπε να εκραγεί τους δυο πρώτους μήνες του 1821. Προς τούτο για να ξεσηκώσουν τον κόσμο είχαν έρθει στην Πελοπόννησο ο Γρηγόριος Δικαίος Παπαφλέσσας και ο Θ. Κολοκοτρώνης. Στη Ρούμελη, Θεσσαλία, Μακεδονία άλλοι της Φιλικής όργωναν το έδαφος και προσκαλούσαν μαχητές. Η στιγμή φαίνεται καλή αφού ο Χουρσίτ έχει αφήσει την Τριπολιτζά και βρίσκεται στα Γιάννενα να πολεμήσει τον Αλή πασά.