Τετάρτη, 15 Μαρτίου 2017 16:13

Μαρία Νιάρχου: Μια Καλαματιανή ερευνήτρια ενάντια στο γρίφο της σχιζοφρένειας

Μαρία Νιάρχου: Μια Καλαματιανή ερευνήτρια ενάντια στο γρίφο της σχιζοφρένειας

ΔΙΝΕΙ ΕΛΠΙΔΑ ΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ, ΤΙΣ ΗΠΑ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 
Η Μαρία Νιάρχου ζει στην Αυστραλία, κάνει επιστημονική έρευνα για τις νευροψυχιατρικές διαταραχές στο πανεπιστήμιο του Queensland. Το προηγούμενο διάστημα ήταν στο πανεπιστήμιο της Pennsylvania στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, πιο πριν στο πανεπιστήμιο του Cardiff στην Ουαλία και στο πανεπιστήμιο του Bristol στην Αγγλία. Η πορεία της αρκεί και δεν χρειάζονται άλλα λόγια για να περιγράψει κανείς ότι πρόκειται για μια σπουδαία διεθνώς επιστήμονα και ερευνήτρια. Αυτό που χρειάζεται όμως είναι να υπογραμμίζουμε ότι τέτοιοι επιστήμονες αποτελούν ίσως την πιο σημαντική αξία για μια κοινωνία. Γιατί με το ερευνητικό έργο τους δίνουν την έμπρακτη ελπίδα στον κόσμο ότι άλυτα επιστημονικά προβλήματα έχουν τελικά τη λύση τους και ότι η επιστημονική κοινότητα είναι κοντά στον εντοπισμό της. Στην περίπτωση της Μαρίας Νιάρχου, η έμπρακτη ελπίδα που δίνει είναι ότι η εκδήλωση σοβαρών νευροψυχιατρικών διαταραχών μπορεί σε βάθος χρόνου να εμποδιστεί…


Συνέντευξη στον Σταύρο Χ. Μαρτίνο
Η Μαρία Νιάρχου γεννήθηκε το 1985 και φοίτησε στο Γυμνάσιο και το Λύκειο Παραλίας Καλαμάτας. Σπούδασε Ψυχολογία στην Αθήνα και εκείνο που την οδήγησε να ασχοληθεί με την επιστημονική έρευνα των νευροψυχιατρικών διαταραχών ήταν η ευαισθησία που ένοιωθε όταν έβλεπε τον πόνο ασθενών και συγγενών τους, κατά την εθελοντική εργασία της στα οξέα περιστατικά του Δρομοκαΐτειου.
Ο λόγος σε εκείνη:

-Ξεκινήσατε να σπουδάζετε ψυχολογία στην Αθήνα και έχετε φτάσει να κάνετε πολύχρονη έρευνα για τις νευροψυχιατρικές διαταραχές σε πανεπιστήμια της Βρετανίας, των ΗΠΑ, της Αυστραλίας. Για να φτάσει κανείς σε τόσο υψηλό επιστημονικό επίπεδο τι θυσίες έχει χρειαστεί να κάνει αλλά και τι έχει κερδίσει;
Διαβάζοντας κάποιος το βιογραφικό μου μπορεί να του φανούν πολλά τα χρόνια της έρευνάς μου αλλά ουσιαστικά είμαι στην αρχή της ερευνητικής μου καριέρας και έχω ακόμα πολλά να μάθω.
Σχετικά με την ερώτηση, που δεν είναι εύκολη, θα έλεγα πως η βασική δυσκολία είναι ότι χρειάζεται να μετακομίζω συχνά και αυτό συνεπάγεται αποχωρισμούς από ανθρώπους που αγαπώ. Ωστόσο, είμαι απεριόριστα ευγνώμων που έχω ανθρώπους στην ζωή μου, και ας μην τους βλέπω όσο συχνά θα ήθελα.
Όσον αφορά στο τι έχω κερδίσει, θα έλεγα κυρίως προσωπική ηρεμία ως αποτέλεσμα ίσως της ωρίμανσης που έρχεται όταν κανείς καλείται να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του να ζει μόνιμα στο εξωτερικό και στις εκάστοτε απαιτήσεις της έρευνας.

-Οι νευροψυχιατρικές διαταραχές ήταν ένα αντικείμενο που σας ενδιέφερε από τα πρώτα σας βήματα στην επιστημονική έρευνα;
Κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών μου στην Αθήνα, εργάστηκα εθελοντικά στο Δρομοκαΐτειο, στα οξέα περιστατικά. Εκεί ήταν η πρώτη μου επαφή με ασθενείς που είχαν διαγνωσθεί με σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή. Ο πόνος των ασθενών, των οικογενειών τους αλλά και οι πολλές φορές άκαρπες προσπάθειες των ψυχολόγων και ψυχιάτρων να βελτιώσουν την κατάσταση των ασθενών, ήταν που με οδήγησαν στο να επιλέξω να ασχοληθώ με την έρευνα σε αυτές τις διαταραχές. Γιατί αν μάθουμε ποιοι παράγοντες εμπλέκονται στην εκδήλωση αυτών των ασθενειών, τότε ενδεχομένως να μάθουμε και πως μπορούν να θεραπευθούν και το κυριότερο πως μπορούν να προληφθούν.

-Η επιστημονική σας έρευνα αποσκοπεί στην καλύτερη κατανόηση των παραγόντων που εμπλέκονται στην εκδήλωση  νευροψυχιατρικών διαταραχών όπως η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή. Μπορείτε να μας πείτε κάποιο συμπέρασμα της μέχρι τώρα έρευνας για τις διαταραχές αυτές;
Ο βασικός πληθυσμός με τον οποίο ασχολούμαι είναι το σύνδρομο με έλλειψη στο 22q11.2 (22q11.2 Deletion Syndrome). Αυτό είναι ένα σπάνιο σύνδρομο το οποίο οφείλεται στην έλλειψη ~40 γονιδίων και εμφανίζεται περίπου 1 στις 4000 γεννήσεις. Έχει συνδεθεί με περίπου 180 ιατρικά προβλήματα τα οποία ποικίλλουν από άτομο σε άτομο. Μερικά συμπτώματα είναι εμφανή από την γέννηση, άλλα εμφανίζονται στην παιδική ηλικία και υπάρχουν βεβαίως και φορείς αυτού του συνδρόμου που δεν γνωρίζουν ότι έχουν το σύνδρομο, διότι δεν εμφάνισαν ποτέ προβλήματα που να χρήζουν ιατρικής προσοχής. Ιατρικά προβλήματα περιλαμβάνουν συγγενείς ανωμαλίες του καρδιαγγειακού συστήματος, υπερωιοσχιστία, καθυστέρηση στην ανάπτυξη, ανοσοανεπάρκεια και άλλα. Περίπου το 25% των ασθενών αυτών εκδηλώνουν σχιζοφρένεια στην ενήλικη ζωή. Ωστόσο, δεν ξέραμε αν στην παιδική ηλικία υπάρχει κάποια ψυχοπαθολογία και αν ναι, τι είδους συγκεκριμένα. Αυτό ήταν ένα από τα βασικά ερωτήματα που με απασχόλησαν κατά τη διάρκεια του διδακτορικού. Μέσω της έρευνας που έκανα σε συνεργασία με την Professor  Marianne van den Bree και τον Professor Sir Michael Owen του πανεπιστημίου του Cardiff, βρήκαμε ότι τα επίπεδα ψυχοπαθολογίας αυτών των ασθενών στην παιδική ηλικία είναι υψηλά. 55% των παιδιών αυτών εμφάνισαν κάποια ψυχιατρική διαταραχή. Η πιο συχνή ψυχιατρική διαταραχή ήταν η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) η οποία εκδηλώθηκε στο 41% των παιδιών. Σε κλινικό επίπεδο αυτή η έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε στο British Journal of Psychiatry*1, έδειξε την ανάγκη για συστηματική παρακολούθηση των ασθενών αυτών ήδη από την παιδική ηλικία. Τα δεδομένα μας επίσης συνεισέφεραν στην μεγαλύτερη διεθνώς έρευνα του 22q11.2 Deletion Syndrome η οποία δημοσιεύτηκε στο American Journal of Psychiatry*2.
Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον με αυτό το σύνδρομο είναι ότι αν και όλοι οι ασθενείς έχουν περίπου την ίδια γενετική ανωμαλία, μόνο το 25% αυτών των ασθενών εκδηλώνουν σχιζοφρένεια, αλλά ακόμα δεν γνωρίζουμε το γιατί. Ενδεχομένως είναι και άλλοι περιβαλλοντικοί και γενετικοί παράγοντες που παίζουν ρόλο. Μέσα στα επόμενα 3 με 4 χρόνια, θα χρησιμοποιήσω δεδομένα από το International Brain and Behaviour Consortium in 22q11.2 Deletion Syndrome, μια διεθνή συνεργασία 22 περίπου ερευνητικών κέντρων, για να μελετήσω αν και κατά πόσο άλλοι γενετικοί παράγοντες, πέρα από αυτή τη γενετική έλλειψη, παίζουν ρόλο στην εκδήλωση της ψυχοπαθολογίας σε αυτό το σύνδρομο. Τα αποτελέσματα ενδεχομένως να είναι σχετικά όχι μόνο για το σύνδρομο αλλά και για τον γενικό πληθυσμό.

-Υπάρχει περίπτωση να μπορέσει κάποια στιγμή η επιστήμη να εμποδίσει την εκδήλωση αυτών των διαταραχών;
Η πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση αυτών των διαταραχών είναι αναγκαία και τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν δοθεί και δίνονται εκατομμύρια στην έρευνα των ψυχιατρικών διαταραχών. Αυτό συμβαίνει επειδή οι επιπτώσεις των ψυχιατρικών διαταραχών δεν αφορούν μόνο στο επίπεδο του ατόμου και της οικογένειάς του αλλά και στο σύστημα υγείας. Για παράδειγμα, περίπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο με κατάθλιψη και περίπου 3.5 εκατομμύρια άνθρωποι με σχιζοφρένεια, μόνο στην Αμερική. Το κόστος της θεραπείας στην Αμερική ανέρχεται στα 210 δισεκατομμύρια ετησίως για την κατάθλιψη και στα 33 με 65 δισεκατομμύρια για την σχιζοφρένεια.
Ως αποτέλεσμα αυτής της χρηματοδότησης και υποστήριξης της έρευνας έχει υπάρξει σημαντική πρόοδος, και πιστεύω πως, αν και εφόσον συνεχιστεί η χρηματοδότηση, σε βάθος χρόνου θα καταφέρει η επιστήμη να εμποδίσει την εκδήλωση αυτών των διαταραχών.

Untitled-10.jpg-Τι θέση έχει στη ζωή σας η αγωνία για την πορεία και τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιείτε; Σας επηρεάζει και η κοινωνική σημασία που έχει η επιστημονική πρόοδος στα ζητήματα των νευροψυχιατρικών διαταραχών;
Δεν θα έλεγα ότι αγωνιώ τόσο για τα αποτελέσματα της έρευνάς μου. Σημασία για εμένα έχει η έρευνα που κάνω να ακολουθεί τις αρχές της μεθοδολογίας της έρευνας. Από εκεί και έπειτα τα αποτελέσματα είτε θα επιβεβαιώσουν την ερευνητική υπόθεση είτε όχι. Και τα δύο ενδεχόμενα θα είναι χρήσιμα και θα οδηγήσουν είτε στην επιβεβαίωση είτε στην κατάρριψη συγκεκριμένων επιστημονικών θεωριών, με σκοπό να μας φέρουν πιο κοντά στο τι πραγματικά συμβαίνει.
Η ψυχική υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποιότητα ζωής των ανθρώπων και είναι αποτέλεσμα της δυναμικής αλληλεπίδρασης γενετικών αλλά και περιβαλλοντικών παραγόντων. Για παράδειγμα, περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η μετανάστευση, η κοινωνική περιθωριοποίηση, η κακοποίηση έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης σχιζοφρένειας. Η ενδοσχολική βία, ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση (το λεγόμενο bullying) στην παιδική και εφηβική ηλικία έχουν επίσης συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης κατάθλιψης (για μια περίληψη των ερευνών δείτε τα άρθρα που παρατίθενται μετά την απάντηση).
Έρευνες έχουν επίσης δείξει πως τα ποσοστά διαταραχών της διάθεσης και της αυτοκτονικότητας έχουν αυξηθεί κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα όπου έχει παρατηρηθεί αύξηση των ποσοστών της κατάθλιψης. Υπό το φως αυτών των ερευνών, είναι πλέον ζήτημα της δημόσιας υγείας να παρέμβει και να εφαρμόσει πολιτικές με στόχο την παροχή ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για την ανάπτυξη και εξέλιξη του ατόμου και της κοινωνίας.
World Health Organization. Impact of economic crises on mental health. Geneva: World Health Organization, 2011.
Economou, M., E. Angelopoulos, L. E. Peppou, K. Souliotis and C. Stefanis (2016). "Suicidal ideation and suicide attempts in Greece during the economic crisis: an update." World psychiatry 15(1): 83-84.
Niarchou, M., S. Zammit and G. Lewis (2015). "The Avon Longitudinal Study of Parents and Children (ALSPAC) birth cohort as a resource for studying psychopathology in childhood and adolescence: a summary of findings for depression and psychosis." Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 50(7): 1017-1027.

-Εφόσον σήμερα η έρευνα χρηματοδοτείται κυρίως από μη κρατικούς φορείς, πόσο ελεύθεροι είναι η επιστήμη και οι επιστήμονες στο ερευνητικό τους έργο; Καθοδηγούμενες έρευνες υπάρχουν;
Θα έλεγα ότι, τουλάχιστον όσον αφορά στο δικό μου ερευνητικό πεδίο, υπάρχει αρκετή ελευθερία. Οι έρευνες χρηματοδοτούνται κυρίως από φιλανθρωπικές οργανώσεις αλλά και από το κράτος. Ωστόσο για να πάρει κανείς χρηματοδότηση θα πρέπει να έχει ένα ερευνητικό πλάνο, το οποίο να ενδιαφέρει την εκάστοτε φιλανθρωπική οργάνωση ή να είναι στις προτεραιότητες του κράτους. Το ερευνητικό αυτό πλάνο συνήθως μετά περνάει από ειδική ερευνητική επιτροπή η οποία αξιολογεί κατά πόσο αυτή η έρευνα μπορεί να συνεισφέρει στην επιστήμη και βεβαίως αν μπορεί να διατεθεί το απαραίτητο χρηματικό ποσό για την διεκπεραίωση της έρευνας. Επομένως, ναι μεν υπάρχει ελευθερία, από την άποψη ότι, από όσο ξέρω τουλάχιστον, όταν δοθεί η χρηματοδότηση μετά ο φορέας δεν επεμβαίνει στα αποτελέσματα αλλά είναι περιορισμένη γιατί αν η έρευνα που θέλει να κάνει κανείς δεν είναι στα ενδιαφέροντα του εκάστοτε φορέα, τότε μάλλον δεν θα πραγματοποιηθεί.

-Λέμε στην Ελλάδα ότι η χώρα έχει τους επιστήμονες, σαν εσάς, που θα μπορούσαν να προσφέρουν πολλά με την έρευνά τους, ωστόσο η πολιτεία δεν τους παρέχει υποστήριξη, γι’ αυτό και φεύγουν έξω. Εσείς, με την εμπειρία από τα πανεπιστήμια του εξωτερικού, τι λέτε γι’ αυτό;
Η μετανάστευση είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο για την Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Σίγουρα, οι επιστήμονες συμβάλλουν στην ευημερία και ανάπτυξη μιας κοινωνίας και είναι καλό να μένουν στην χώρα τους, όμως δυστυχώς σήμερα αναγκάζονται να φύγουν από την Ελλάδα, ένα γεγονός με σημαντικές επιπτώσεις στην ελληνική κοινωνία και οικονομία.
Όσον αφορά στην έρευνα της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής συγκεκριμένα, κατά τη γνώμη μου, δεν έχει τόση σημασία που βρίσκεται ο ερευνητής, αρκεί να του παρέχονται οι απαραίτητες υποδομές. Οι ερευνητές παράγουν την γνώση, δημοσιεύουν τις έρευνες τους σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και έτσι ενημερώνεται η επιστημονική κοινότητα παγκοσμίως και ακολούθως παίρνονται συγκεκριμένες αποφάσεις στο επίπεδο της δημόσιας υγείας και της κυβερνητικής πολιτικής.
Ωστόσο, δεν είναι εύκολο να γίνεις ερευνητής στο εξωτερικό. Υπάρχει ανταγωνισμός στην έρευνα έτσι κι αλλιώς, ανταγωνίζεσαι τους ντόπιους και έχεις και την επιπρόσθετη δυσκολία του ότι έρχεσαι από μια άλλη χώρα, με άλλο εκπαιδευτικό σύστημα, άλλη γλώσσα και άλλη κουλτούρα. Είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων στους επόπτες μου, των οποίων το επιστημονικό έργο θαυμάζω, Professor Marianne van den Bree, Professor  Sir Michael Owen και Professor Stanley Zammit, που με στήριξαν κατά τη διάρκεια του διδακτορικού και συνεχίζουν να με στηρίζουν στα πρώτα βήματά μου ως ανεξάρτητου ερευνητή. Αν δεν είχα αυτή την υποστήριξη, δεν νομίζω να είχα τις ευκαιρίες που έχω τώρα.

Untitled-12.jpg-Στα πανεπιστήμια που σπουδάσατε και που κάνετε έρευνα, υπάρχουν άλλοι Έλληνες; Μιλάτε καθόλου για την Ελλάδα και με ποια αφορμή;
Βεβαίως. Έχω γνωρίσει πολλούς Έλληνες και έχω κάνει καλούς φίλους.
Μιλάμε και για την Ελλάδα. Άλλοτε με πικρία και στενοχώρια για την κατάσταση που επικρατεί, συνήθως με αφορμή κάποιο δημοσίευμα στον παγκόσμιο τύπο, και άλλοτε με νοσταλγία και ανυπομονησία να επιστρέψουμε για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και να περάσουμε χρόνο με τους δικούς μας ανθρώπους.

-Από την Καλαμάτα σας λείπει κάτι ή αν μπορούσατε να πάρετε κάτι μαζί σας από την Καλαμάτα στους τόπους που ζείτε τι θα ήταν αυτό;
Από την πολυαγαπημένη μου πόλη μου λείπουν πολλά, κυρίως όμως η οικογένεια μου και οι φίλοι μου.

Untitled-13.jpg*1 Niarchou, M., S. Zammit, S. H. van Goozen, A. Thapar, H. M. Tierling, M. J. Owen and M. B. van den Bree (2014). "Psychopathology and cognition in children with 22q11.2 deletion syndrome." Br J Psychiatry 204(1): 46-54.
*2 Schneider, M., M. Debbane, A. S. Bassett, E. W. Chow, W. L. Fung, M. van den Bree, M. Owen, K. C. Murphy, M. Niarchou et al. (2014). "Psychiatric disorders from childhood to adulthood in 22q11.2 deletion syndrome: results from the International Consortium on Brain and Behavior in 22q11.2 Deletion Syndrome." Am J Psychiatry 171(6): 627-639.

Λεζάντες:
Στην 1η φωτογραφία το κτίριο του IMB (institute for molecular bioscience) όπου δουλεύει τώρα η Μαρία Νιάρχου 
Στην 2η φωτογραφία το MRC Centre for neuropsychiatric genetics and genomics στο Cardiff

Στην 3η φωτογραφία κτίριο του πανεπιστημίου του Cardiff στην Ουαλία
Στην 4η φωτογραφία κτίριο του πανεπιστημίσου του Queensland στην Αυστραλία