«Νίκος Μαμαγκάκης - Λόγος τελευταίος». Λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Νιώθετε τυχερός που προλάβατε να κάνετε αυτήν την ταινία;

• Είναι ιδιαίτερη τιμή για μένα ότι ένας τόσο σημαντικός άνθρωπος μου εμπιστεύτηκε το απόσταγμα μιας ολόκληρης ζωής, την παρακαταθήκη του. Είναι ταυτόχρονα και μια ιδιαίτερη ευθύνη το πως τη διαφυλάσσω και την αποδίδω στο κοινό, πολύ περισσότερο που ο Μαμαγκάκης έφυγε από τη ζωή πριν την ολοκλήρωση της ταινίας.

Το ντοκιμαντέρ σας είναι ένα εξαιρετικό ερέθισμα για να ψάξει κανείς περισσότερο τον συνθέτη που είχε γράψει τα πάντα. Από συμφωνικά έργα μέχρι τραγούδια για τις ταινίες της Αλίκης Βουγιουκλάκη...

• Χαίρομαι που το λέτε γιατί σημαίνει πως εξυπηρετεί το σκοπό του, δηλαδή να ψάξει κανείς, εκτός από οικεία ακούσματα του συνθέτη, λαϊκής, έντεχνης ή παραδοσιακής χροιάς και για όσα δεν του είναι γνωστά. Θα προσέθετα ότι είναι η κατάλληλη προσωπικότητα για να επικοινωνήσει το ευρύ κοινό με τη μουσική πρωτοπορία του περασμένου αιώνα, την avant-garde, αλλά και να προσλάβει με οικειότητα τη συμφωνική μουσική. Το ανάλογο μπορεί να συμβεί με τον κινηματογράφο, γιατί ο Μαμαγκάκης, με την πλούσια προσφορά του, έχει γράψει, τόσο γνωστές επιτυχίες του εμπορικού κινηματογράφου, όσο και μουσική για σημαντικές ταινίες του «δημιουργού». Σε όλα όμως ο συνθέτης προσέδιδε την αξία τους, τα αγαπούσε και τα τιμούσε.

Οι «αβανγκαρντίστες», όπως λέει ο ίδιος στην ταινία, πήγαν να τον «κομπλεξάρουν» αλλά εκείνος απτόητος…

• Ο Μαμαγκάκης έγινε καταρχήν γνωστός στη διεθνή και εγχώρια μουσική σκηνή ως «αβανγκαρντίστας». Ανήκε σε αυτόν τον κύκλο με τον οποίο κράτησε σχέση δια βίου, αλλά η ανάγκη έκφρασής του δεν μπορούσε να τιθασευτεί από έναν μουσικό τρόπο στον οποίο είναι κυρίαρχη η διανοητικότητα αντί του συναισθήματος. Η avant-garde είναι συνυφασμένη με τον πειραματισμό στη μουσική φόρμα, με την ανατροπή των παραδεδομένων. Ο Μαμαγκάκης είχε την ανάγκη της επικοινωνίας του κοινού με τη μουσική του, αγαπούσε πολύ το τραγούδι, έγραψε πολλά τραγούδια, σκόπευε μάλιστα να δημιουργήσει ένα «διεθνές κέντρο τραγουδιού» στο οποίο οι τραγουδοποιοί θα επικοινωνούσαν, θα αντάλλασσαν πληροφορίες, θα συνδημιουργούσαν πιθανά. Το τραγούδι όμως δεν χωρούσε στην avant-garde, όπως δεν χωρούσε στην αντίληψη σημαντικών «αβανγκαρντιστών» η ενασχόληση με την κινηματογραφική μουσική ή ο βιοπορισμός δια μέσου της μουσικής. Έτσι, είχαν τις δημιουργικές προστριβές τους μαζί του, όπως ο ίδιος αναφέρει.

Σπούδασε στο Μόναχο με δασκάλους όπως ο σπουδαίος Καρλ Ορφ, όμως στην ταινία αναφέρεται συνεχώς στην επιρροή της μητέρας του όσον αφορά τη μουσική. Τα τραγούδια της ήταν τα πρώτα του ακούσματα όπως και η πρώτη του επαφή με την ποίηση έγινε πάλι εξαιτίας της…

• Πώς θα μπορούσε αλλιώς να αναφερθεί, αφού η σχέση του παιδιού με τη μητέρα είναι η πιο τρυφερή και στενή στην αρχή της ζωής μας; Πόσο μάλλον που η μητέρα του Μαμαγκάκη του τραγουδούσε πολύ συχνά μελωδίες που συνόδευαν αποσπάσματα παραδοσιακής ποίησης, επικοινωνούσε έτσι μαζί του, του τιθάσευε την παιδική του ανησυχία, τον εκπαίδευε.

Ο συνθέτης δίνει μεγάλη σημασία κατά την αποτίμηση του βίου του στο μουσικό οικογενειακό του περιβάλλον. Εκτός από τη μητέρα του, ο πατέρας του γνώριζε να παίζει μουσικά όργανα, αλλά καθοριστική γι’ αυτόν ήταν η ύπαρξη του εξαδέλφου του, του θρυλικού Κρητικού λυράρη Ανδρέα Ροδινού που έφυγε νέος από τη ζωή, όταν ο συνθέτης ήταν πολύ μικρός.

Ποιο έργο του αγαπάτε περισσότερο;

• Μετά τη στενή σχέση που ανέπτυξα με το σύνολο της μουσικής του συνθέτη κατά τη δημιουργία της ταινίας, μου φαίνεται ότι αν ξεχωρίσω ένα έργο, θα προδίδω τα υπόλοιπα! Σίγουρα, κρατώ μια ξεχωριστή συναισθηματική σχέση με τα ακούσματα του Μαμαγκάκη της εφηβείας μου, αλλά και των πρώτων βημάτων στη δική μου τέχνη. Υπάρχουν στην ταινία, σας καλώ να τα ανακαλύψετε!

Γιατί κάνατε μια ταινία για τον Νίκο Μαμαγκάκη και όχι για κάποιον άλλον συνθέτη;

• Όπως σας ανέφερα, άκουγα Μαμαγκάκη ήδη από την εφηβεία μου κι ακόμα, είχα μια κάποια επαφή και με πιο «ψαγμένα» του κομμάτια. Αργότερα, όταν ήδη επιδιδόμουν στη δική μου τέχνη και διεύρυνα τις γνώσεις μου ή έψαχνα ερεθίσματα από άλλες τέχνες, ασχολήθηκα περισσότερο. Αυτό που με εντυπωσίαζε ήταν το πολυδιάστατο της μουσικής του έκφρασης, με κοινό χαρακτήρα όμως, την προσωπική του σφραγίδα.

Τύχη αγαθή, την άνοιξη του 2012, η τότε Διεύθυνση Προγράμματος της ΕΡΤ ενδιαφερόταν για την παραγωγή ταινίας για τον Νίκο Μαμαγκάκη, οπότε, μετά από μεγάλη διαδρομή, προέκυψε το αποτέλεσμα που προβάλλεται στο Φεστιβάλ.

Όταν του είπατε ότι θέλετε να γυρίσετε ένα ντοκιμαντέρ για τον ίδιο ποια ήταν η αντίδρασή του;

• Στην πρώτη μας συνάντηση, κάποια στιγμή με ρώτησε μέσα στην κουβέντα μας, αν ξεχώριζα ένα λαϊκό τραγούδι ποιο θα διάλεγα. Του απάντησα το «Τρελέ τσιγγάνε για πού τραβάς». Αυτό ήταν! Αργότερα διάβασα στη βιογραφία που του έχει κάνει ο Πάνος Χρυσοστόμου ότι αυτό το κομμάτι, όταν το πρωτοάκουσε στην εφηβεία του, αν θυμάμαι καλά, τον είχε συγκλονίσει και αποτέλεσε ένα από τα ερεθίσματα για να ακολουθήσει τον δρόμο του μουσικού.

Υπάρχει κάτι που σας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση από τις συναντήσεις μαζί του;

• Η ευγένεια, η οξυδέρκειά του, η αυστηρή κρίση του. Τον συνάντησα αρκετές φορές τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, πριν και μετά τα γυρίσματα της ταινίας. Επικοινωνούσαμε και τηλεφωνικά. Μέχρι να ολοκληρωθεί το βασικό γύρισμα, είχα την εντύπωση ότι επιβεβαίωνε κάθε φορά, σε κάθε επαφή, τη σημασία του να γίνει η ταινία. Ο Νίκος Μαμαγκάκης ήθελε τα πράγματα που τον αφορούν να έχουν λόγο για να συμβούν. Έτσι κάθε φορά ήταν σαν να εξέταζε από την αρχή το ενδεχόμενο να συμβεί η ταινία. Μαζί «εξέταζε» κι εμένα. Είχαμε και διαφωνίες. Αυτός ο τόσο σημαντικός άνθρωπος που δεν έκανε εύκολα πίσω, είχε την ευγένεια να αποδέχεται τον άλλον όταν είχε δίκιο, αλλά και τη γενναιοδωρία να του δίνει τον χρόνο και το χώρο για να αντιληφθεί που είχε δίκιο ο ίδιος.

Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε επίσης, η αξιοπρέπεια και ο τρόπος που αντιμετώπιζε το επερχόμενο τέλος της ζωής του. Γνώριζε ότι θα συμβεί, όμως κέρδιζε δημιουργικά το χρόνο που του απέμενε στη τέχνη του και στις σχέσεις του, σαν να μην τον βάραινε το επερχόμενο.

Με δυο λόγια υπήρξε αρχοντικός και σπουδαίος.

Η ταινία ξεκινά από τα παιδικά του χρόνια στην Κρήτη και φτάνει ως τη στιγμή που σας μιλάει. Πώς χωρέσατε μια τόσο πλούσια ζωή μέσα σε μία ώρα;

• Θα παρομοίαζα την ταινία με μία γέννα σε διαφορετικά στάδια εξέλιξης: στην πρώτη προσέγγιση, στον βασικό σχεδιασμό, στα γυρίσματα, στο μοντάζ. Σε κάθε στάδιο πρέπει να κάνεις επιλογές, όχι εύκολες.

Η πρώτη επιλογή έγινε στον βασικό σχεδιασμό. Αναπτύχθηκε σε τρεις άξονες: ο ένας είναι η βιωματική σχέση του Μαμαγκάκη με τη μουσική σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο δεύτερος η παρουσίαση του πολυσχιδούς μουσικού του έργου και ο τρίτος οι πρόβες και η τελευταία συναυλία προς τιμήν του.

Τη δεύτερη και βασική επιλογή την κάναμε μαζί με τον Μαμαγκάκη: θα στηριζόμασταν αποκλειστικά στον λόγο και την παρουσία του. Περάσαμε πολλούς μήνες συζητήσεων μέχρι να προσδιορίσουμε τι θα περιλαμβάνει.

Η τρίτη επιλογή, η δυσκολότερη, ήταν δική μου. Η εμφάνισή του ήταν πολύ περισσότερη από αυτήν που βλέπετε στο τέλος. Έπρεπε να επιλεγούν εκείνα τα μέρη που αποδίδουν την αλήθεια, την ψυχή του δημιουργού, που εμβαθύνουν και ταυτόχρονα σου δίνουν το ερέθισμα, τη σύνδεση για να επεκταθείς στο σύνολο της μουσικής του δημιουργίας, πράγμα όχι εύκολο. Αυτό έγινε στο μοντάζ με την πολύτιμη συμβολή και υπομονή της μοντέζ μου. Μοιραία έμειναν εκτός στοιχεία με τη δική τους επιμέρους σημασία και αξία.

Ενδεικτικά έργα του Τάκη Σακελλαρίου

1990 Νίκος Παπάς ασυμβίβαστος ποιητής  

1990 Η Μηχανή και ο Αλέξανδρος Κοτζιάς  

1993 Πέτρος Τατσόπουλος, οι απαρχές μου  

1999 Στον Αϊ-Συμιό στο Μεσολόγγι

2006 Έτσι γιορτάζουν στη Ροδόπη  

2016 Σημαίες οι φοβερές της λευτεριάς  

2017 28 και 12 Οχτωβρίου μια προκήρυξη

2018 Νίκος Μαμαγκάκης - Λόγος τελευταίος

* Πληροφορίες για το 5ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου, που διεξάγεται από 18 έως 27 Ιανουαρίου σε Καλαμάτα, Άργος, Σπάρτη, Γύθειο, Αμαλιάδα, Δημητσάνα, Πύλο και φέτος για πρώτη φορά και στην Πάτρα, μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ: www.peloponnisosdocfestival.com