Άλλωστε όπως η ίδια επισημαίνει, “ό,τι αντιτίθεται στην καθήλωση είναι πρωτοποριακό”. κι ακόμα τονίζει πως “όποιος δεν ταυτίζει τέχνη και οικονομία είναι πρωτοπόρος”.
Διάλεξα αυτές τις δύο φράσεις της Χριστίνας από μία συνέντευξη της στην εφημερίδα “Ελευθερία” τον Δεκέμβριο του 2012 γιατί θεωρώ πως αντιπροσωπεύουν επαρκώς τη γενική εικόνα των απόψεών της για τη ζωή και την τέχνη.
Μερικές από τις απόψεις της εκφράζει και στη συνέντευξη που ακολουθεί απαντώντας στις ερωτήσεις μου.
Από το 2012 μέχρι σήμερα πολλά μεσολάβησαν, πολλές ανατροπές προέκυψαν και τίποτα πια δεν είναι ίδιο όπως πριν.
Η ζωή προχωράει δίνοντας συνεχώς μαθήματα μέσα από τις εμπειρίες που προκύπτουν και εξελίσσονται σε γνώσεις. Το ερώτημα είναι: Πόσο καλοί μαθητές γινόμαστε μέσα από τις γνώσεις και τις εμπειρίες αυτές.
Η Χριστίνα ανήσυχη και δημιουργική πάντα, αναζητά τις δικές της απαντήσεις.
Η συνέντευξη αυτή είναι μια ακόμη ευκαιρία για να ακούσουμε τη φωνή της και να αφουγκραστούμε αυτά που έχει να πει:
- Πώς προκύπτει το θέατρο στη ζωή σου;
Γεννήθηκα κι έζησα πολλά χρόνια στην επαρχία. Μεγάλωσα ανάμεσα σε όλες τις ηλικίες. Έτσι μπόρεσα να παρατηρήσω πολύ καλά τον χρόνο στο σώμα του άλλου. Είχα την δυνατότητα να αναλύσω καταστάσεις και χαρακτήρες, αβίαστα. Να μάθω πως δεν εκτίθεσαι με το να λες «καλημέρα» σε όποιον συναντάς κι ούτε εκτίθεσαι με το να υποδυθείς έναν ρόλο, όταν ο σκοπός είναι να πεις απλά ένα «γεια». Είχα πολύ χρόνο να κάνω τις «κλασικές μου σπουδές» πάνω στο φυσικό περιβάλλον, ως σκηνικό χώρο, πριν αντιμετωπίσω το βιομηχανικό τοπίο των τσιμεντουπόλεων και τα ψεύτικα σκηνικά αντικείμενα. Μπορούσα να νιώσω τις αλλαγές του καιρού και τις τέσσερεις εποχές, που τώρα έχουν γίνει μία. Μπορούσα να βαφτώ από τα φρούτα και από χρώματα που προέρχονταν από κάθε λογής φυτά. Το μακιγιάζ είναι ιεροτελεστία για τον ηθοποιό. Το τραγούδι ήταν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας και συνυφασμένο με την κάθε εργασία. Για παράδειγμα, ακόμα έρχονται στ’ αυτιά μου τραγούδια απλώνοντας τον τραχανά ή τα τραγούδια της παρέας κατά την αναμονή της γύρω από τα καζάνια όταν αποστάζαμε το τσίπουρο. Αυτά ήταν τα πρώτα μου μιούζικαλ, σε συνδυασμό με τα παγανιστικά στοιχεία των θεατρικών έργων. Όλοι τραγουδούσαν όταν η ψυχή τους δεν είχε άλλη πρόζα να βγάλει.
Το θέατρο βέβαια προέκυψε με τα πρώτα μου τραύματα… Αντί όμως για παράλογο μιμητισμό επέλεξα, ασυναίσθητα, τη δραματολογική ανάλυση της ζωής μου και τη σκηνοθεσία μέσα από τις επιλογές μου. Στη συνέχεια, θέλησα να απελευθερώσω τις ιστορίες των ανθρώπων της ζωής μου μήπως και καταλάβω την παράλογη ύπαρξή τους και μαζί, και τη δική μου. Και όταν πια τώρα, στην τσιμεντούπολη που ζω, ο κόσμος φοβάται ή ξαφνιάζεται όταν τους χαιρετώ, τα πουλιά με κρατάνε ξάγρυπνη το βράδυ. Μόνο το βράδυ, γιατί το πρωί βραχνιάζουν από τον ανταγωνιστικό ήχο των αυτοκινήτων. Όταν η φύση μετατρέπεται σε ιδιωτική, περιφραγμένη ή σε σκηνικό χώρο, ψάχνω ένα καταφύγιο στο ψέμα.
- Θέατρο ή κινηματογράφος;
Κατά τη γνώμη μου, η θεατρική τέχνη και η τεχνική της είναι ό,τι είναι και το κλασικό μπαλέτο για τον χορό. Η ψυχή μου όμως βρίσκει τη γαλήνη στον κινηματογράφο. Για μένα που έχω την τάση να αμφισβητώ και τον ίδιο μου τον εαυτό όταν επαναλαμβάνομαι, αποτελεί πρώτο και βασικό χαρακτηριστικό να βλέπω πως η δημιουργία δεν αναμασάει συνεχώς τα ίδια έργα επί αιώνες. Όσο και αν αγαπάω τους «προ παππούδες μου», θεωρώ ότι τα νέα σενάρια, οι νέοι χαρακτήρες, φέρουν ζωή. Αυτό είναι κάτι που με κρατάει σε εγρήγορση. Η επανάληψη πολλές φορές είναι και η αιτία ευκολοχώνευτων έργων. Με τη χρήση της επανάληψης γίνεται κατάχρηση των Αρχαίων ποιητών, μέσω της δωρεάν διάθεσης των έργων τους. Η ευελιξία μιας παράστασης με σκοπό να περιοδεύσει ή να ανεβεί σε μια θεατρική σκηνή αποτελεί επίσης τέτοια παγίδα.
Το βασικό ζητούμενο για μένα, ως προς τη διαδικασία και το αποτέλεσμα, είναι να υπάρχει ένα υγιές περιβάλλον και να διαφυλάσσεται η ψυχική υγεία όλων των συντελεστών. Και όσο δημιουργικός και να είσαι, η επανάληψη και η ρουτίνα σκοτώνουν τον έρωτα. Θέλω να έχω τον έρωτα του ερασιτέχνη και την τεχνική του επαγγελματία. Σίγουρα, και στον κινηματογράφο χρειάζεται καθαρή συνείδηση και ομαδικό πνεύμα. Όταν μια τέτοια διαδικασία ξεκινήσει δεν υπάρχουν περιθώρια λάθους ή αντικατάστασης. Εκεί ισχύει ότι ο χρόνος είναι χρήμα και πως επικεντρωνόμαστε εξ’ ολοκλήρου στη δουλειά μας. Όταν τελειώσει η εργασία μου -ή στο ρεπό μου- θέλω να φτιάχνω ψωμί, να μάθω να φυτεύω μαρούλια, να κατασκευάζω ένα τραπέζι… κάτι, για να ξεκολλήσει από πάνω μου ο ρόλος. Στην αγάπη, θεωρώ απαραίτητη και την αποστασιοποίηση. Ποτέ δεν κατάλαβα τη φράση «Η δουλειά αυτή είναι η ζωή μου»… Η ζωή σου είναι δουλειά; Η δουλειά-ζωή σου, σου αφήνει χώρο να διακρίνεις τις ανάγκες της ζωής των άλλων στους οποίους απευθύνεσαι ή αρκείσαι στο να ζεις απλώς μέσα από τη δουλειά σου και την δανική ζωή των ρόλων;
- Πόσο κοντά βρίσκεται το θέατρο στην ποίηση;
Η ποίηση υπάρχει παντού και σε όλους μας. Δεν το λέω ρομαντικά. Είναι ένας προσωπικός γλωσσικός κώδικας που συνδέεται περισσότερο με τον εσωτερικό κόσμο, γι’ αυτό και πολλές φορές φαίνεται δυσνόητος και συνειρμικός. Γι’ αυτό και μου αρέσει πάντα να διαβάζω ποίηση ακόμη και αν δεν καταλάβω τελικά, τι θέλει να πει ο ποιητής. Διαβάζω την ακατάστατη ψυχή του.
Αυτή την εποχή παρατηρώ έξαρση της ανάγκης για ποίηση, και ειδικά από πολύ νέους σε ηλικία, και αυτό είναι κάτι που με χαροποιεί πολύ. Είναι καλό που η καταπιεσμένη ορμή της νιότης, και λόγω των συνθηκών, βρίσκει μια υγιή διέξοδο και μοιράζεται. Το θέατρο είναι ποίηση. Πόση κατάχρηση έχει γίνει αλήθεια στη ρίζα της λέξης αυτής με τα παράγωγά της! Ο ρυθμός και ο έμμετρος λόγος είναι δώρα των τραγικών ποιητών. Τα δημοτικά τραγούδια είναι και αυτά δώρα με αφηγηματικές ιστορίες. Η φωνή συνοδεύει το συναίσθημα μέσα από τον λυγμό, τη χαρά και τον θρήνο, αντλώντας στοιχεία από το κελάϊδισμα των αηδονιών. Είναι ένας λόγος λιτός, μετρημένος και βαθύς.
- Τι συμβαίνει όταν ο ηθοποιός βρίσκεται αντιμέτωπος με το δέος του θανάτου επί σκηνής;
Ο θάνατος είναι άγνωστος. Δεν υποδύεται. Πριν, στον φόβο του τέλους, απλώς ζεις. Εάν ταυτιστείς με τον πραγματικό θάνατο, τελείωσες. Ο φόβος της μετάβασης εμπεριέχει το δέος. Το δέος καλό είναι να το αισθάνεται ο θεατής. Βέβαια, όταν έχεις πεθάνει αρκετές φορές στην σκηνή αρχίζει ο φόβος να ξορκίζεται. Άρα, τυχερός ο χαρακτήρας που θα πεθάνει στη σκηνή. Ο ηθοποιός όμως μετά την παράσταση θα γυρίσει στους δικούς του. Έχει μάθει να συμπεριφέρεται με τον τρόπο που θα πήγαινε σε μια κηδεία. Όταν «σταυρώνει» τον Χριστό κάθε Πάσχα, δε νομίζω πως κάθε φορά ανατριχιάζει! Συμπεριφορά είναι όλα. Το δέος του θανάτου στη ζωή, μου το δίδαξε εκτός σκηνής η πιο ευγενική ψυχή που γνώρισα ποτέ μου.
Να σημειώσω εδώ ότι ήταν και η ίδια καλλιτέχνιδα. Έφυγε πριν κάποιους μήνες. Χριστίνα κι εκείνη και συνομήλικη μου. Υπήρξαμε συμφοιτήτριες. Η φιγούρα της, κάτι ανάμεσα σε άγγελο και αναγεννησιακή ζωγραφιά. Ήταν σοπράνο και αφιερωμένη στο κλασικό τραγούδι. Έπειτα, μετά από χρόνια, μου είπε με χαρά πως ανακάλυψε ότι τελικά ήταν μέτζο και ότι άδικα την ταλαιπωρούσαν στις σχολές τόσο πολύ, τόσα χρόνια. Η νεαρή Χριστίνα, παλεύοντας με τον καρκίνο στους πνεύμονες -χωρίς ποτέ να έχει καπνίσει- ενδιαφερόταν για μένα. Με ρωτούσε συχνά πώς πηγαίνω με το δικό μου «πρόβλημα», αν η ζωή μου προχωράει… Με ρωτούσε για τις σχέσεις μου, τους στόχους μου… Ήξερα ότι θέλει να ακούει μόνο καλά, γιατί τότε μόνο άστραφταν τα μάτια της από χαρά. Την τελευταία φορά που την είδα, ήθελε να συνεχίσει τις σπουδές της στο κλασικό τραγούδι στο εξωτερικό, ή έτσι τουλάχιστον μου έλεγε. Η Χριστίνα, ίσως γενναία, ξόρκιζε το δέος του δικού μου –κάποτε- θανάτου, μιλώντας όλο ζωντάνια για τους στόχους της. Προσκυνώ με δέος εκείνη τη νεαρή καλλιτέχνιδα που στιγμή δεν έπαψε να χαμογελάει, γνωρίζοντας ότι η ζωή για τους άλλους συνεχίζεται, ενώ για εκείνη όλα ήταν αβέβαια. Δε με νοιάζει λοιπόν ποιος πεθαίνει «καλά» επί σκηνής. Ακόμη και κωμικός να είναι ο τρόπος του θανάτου του ηθοποιού, όλοι ξέρουμε το κοινό μυστικό της ζωής. Τη μορφή της Χριστίνας θα τη διατηρώ ως ζωντανό παράδειγμα σχετικά με το ποιος είσαι πάνω, αλλά και κάτω από τη σκηνή. Και αυτό θα το κάνω, γιατί σπανίζουν τόσο οι αλτρουιστές καλλιτέχνες και γιατί τέτοιου είδους άνθρωποι είναι υπό εξαφάνιση. Ποιο δέος του θανάτου να αντιμετώπιζε επί σκηνής το Χριστινάκι, όταν ο θάνατος της φίλησε τα πόδια;!
- Υπάρχουν ηθοποιοί που θα έλεγες πως είναι πρότυπά σου;
Θα αναφερθώ σε έναν ηθοποιό που δεν μπορώ να φανταστώ καν πού θα έφτανε τα υποκριτικά του εργαλεία εάν ζούσε. Και αυτός είναι και όχι ήταν, ο Κωνσταντίνος Παπαχρόνης. Είναι ο πρώτος, ίσως, ηθοποιός που με έκανε να μην καταλαβαίνω ότι υποδύεται ρόλο. Ζούσε, δεν έπαιζε απλώς. Μαγικός και αξέχαστος.
Ο Θανάσης Βέγγος είναι ένα ακόμη πρότυπο μου. Πρότυπο και ηθοποιού και ανθρώπου. Διακρίνω μια ολόκληρη «σχολή» ηθοποιών που βασίζονται στην κινησιολογία του και την σπιρτάδα του. Δεν είναι όμως μόνο αυτά. Ο Θανάσης Βέγγος υπήρξε μοναδικός, κι εκεί το καλούπι σπάει. Ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα και ξεχώρισα τον ηθοποιό που ξέρει τι κάνει, που έχει τεράστια συναισθηματική γκάμα -άρα μεγάλη και πολύχρωμη ψυχή-, χωρίς να τυχαίνει. Έχω κλάψει πολύ με τις ταινίες του, την ώρα που η γιαγιά μου δίπλα έσκαγε στα γέλια. Πόσο μαγικό και ακατόρθωτο! Ο Βέγγος «δίδαξε» μέσω της αγνότητας. Και να σημειώσω ότι λατρεύω που δεν ήταν από εκείνους που χρησιμοποίησαν την ομορφιά τους ή προσπάθησαν να εγκαθιδρύσουν την υποκουλτούρα του σταρ. Και φυσικά στα μάτια μου είναι πολύ πιο γοητευτικούς από τόσους άλλους «τέλειους» πλέι μπόιδες. Εάν μιλούσα για το ήθος που φανταζόμουν ότι θα πρέπει να έχει ένας ηθοποιός, θα αναφερόμουν σε εκείνον.
Τρελαίνομαι επίσης για τον Βαγγέλη Μουρίκη που από την πρώτη ταινία που τον είδα, μου άλλαξε έναν ολόκληρο κόσμο για την αισθητική μου στον κινηματογράφο και την υποκριτική. Είναι τόσο καθηλωτικός, σαν αυτές τις αγιογραφίες που όταν ήμουν μικρή με τρομάζανε γιατί νόμιζα πως σε όποια μεριά και να πήγαινα, με κοιτάζουν. Μια ψυχή παιδιού σε ένα σώμα, για εμένα πολύ οικείο, φέρει την ιστορία της «μαφίας» του χωριού μου που θαύμαζα και φοβόμουν στα παιδικά μου χρόνια. Είναι εκείνος που κρατάει το ουίσκι και με κερνάει πάστα «ποντικάκι», συμβουλεύοντάς με να μη πιω ποτέ.
Επίσης, θαυμάζω την Isabella Rosselini, γιατί μου βγάζει μία ιερότητα. Αυτό οφείλεται στο βλέμμα της, τη φωνή της, την ηρεμία της. Μου αρέσει το «ανδρόγυνο» που φέρει. Έχει την γοητεία της απλότητας και την ηρεμία της φύσης. Ίσως είναι υπερβολικό, αλλά αυτή η ηρεμία της με έχει κάνει να μη φοβάμαι τον θάνατο... Μια φορά κάποτε… Πού να το ήξερε! Η εξέλιξή της και ο τρόπος ζωής της επηρεάζουν τις επιλογές μου για το πώς φαντάζομαι τον εαυτό μου μετά από χρόνια. Δεν αναφέρομαι στη φήμη της, αλλά στη συμφιλίωση της με όλες τις ηλικίες και τον συνδυασμό της φύσης και της τέχνης της, κάτι που φανερώνει πως δεν είναι ένας εμμονικός καλλιτέχνης.
Θα αναφέρω και τη Marina Abramovich, η οποία δεν κατατάσσεται στην κατηγορία του «ηθοποιού». Σίγουρα όμως είναι σπαρακτική ερμηνεύτρια-performer. Είναι η δυναμική πλευρά και η μαχητική πλευρά εκείνης που φέρει τις ηθικές αρχές της, προσφέροντας ακόμα και τον ίδιο της τον εαυτό, ακόμη και αν αυτό σημαίνει τον αυτοτραυματισμό της, για χάρη μιας καλλιτεχνικής διαμαρτυρίας για το κοινό καλό. Το δε μυαλό της, αξιοθαύμαστο. Είναι ιστορικό πρόσωπο για εμένα και είχα την τύχη να την γνωρίσω από κοντά. Ευτυχώς που δεν είπα «Να της μιλήσω και ας πεθάνω»! Είναι από εκείνες τις γνωριμίες που κάποιος δε μπορεί να φανταστεί ότι θα συμβούν.
Τέλος, θα αναφερθώ και στη Γιούλικα Σκαφιδά, την οποία θαυμάζω και σέβομαι για πάρα πολλούς λόγους. Έχει κι εκείνη, όπως και όλοι όσοι αναφέρθηκα πιο πάνω, εκείνη την χάρη να μεταφέρει ανάμικτα συναισθήματα. Η γκάμα της είναι μεγάλη. Μπορεί να είναι τόσο κωμική όσο και τραγική. Έχει αποδείξει την αξία της γιατί απέφυγε την παγίδα και δεν την κατάπιε ποτέ η τηλεόραση. Αντίθετα εκείνη, πολλές φορές, ήταν η αιτία να αναδείξει και να προσδώσει μια ιερή ποιότητα. Επιπλέον, είναι από τις νέες ηθοποιούς που δεν χρειάζεται να υποδύεται και στην ζωή της τον ρόλο της ηθοποιού, αφού όπως φαίνεται τα δίνει όλα στον χώρο εργασίας της.
Αυτοί οι άνθρωποι που δεν έχουν παρασυρθεί από τον συρμό και είναι μοναδικοί, έμμεσα, τους θεωρώ δασκάλους μου.
- Τι ρόλο έχει το χιούμορ στη ζωή και την τέχνη;
Συνήθως το χιούμορ είναι ευφυές και γι’ αυτό το λόγο, επικίνδυνο. Σε μία εποχή που νιώθουμε να τα έχουμε δει όλα και κυρίως να τα έχουμε συνηθίσει, το να κλαις είναι πολύ πιο εύκολο από το να γελάς. Οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι έχουν αρκετή πελατεία στις μέρες μας, με την κατάθλιψη να αποτελεί μάστιγα των καιρών μας. Φαντάζομαι να γελούσα τόσο πολύ που να χρειαζόμουν γιατρό για να με συνεφέρει! Τέλειο;! Το χιούμορ είναι ο εκλεπτυσμένος τρόπος της πιο σοβαρής μορφής καταγγελίας της αδικίας και του φόβου. Παράλληλα όμως, μπορεί να ασκήσει επικίνδυνη χειραγώγηση μέσω της δήθεν ελαφράδας που κάποιοι χρησιμοποιούν ως ορισμό της... Βαρύ το χιούμορ που σκεπάζει το χώμα...
- Ηθοποιός σημαίνει πάντα φως;
Μια λέξη ή μία φράση δε σημαίνει ποτέ τίποτα, εάν δεν γνωρίζουμε το σημαινόμενο. Είναι σαν να αποδίδεις χαρακτηριστικά σε μια αόρατη ύπαρξη. Το φως από μόνο του σημαίνει φως. Και ο ηθοποιός; Ποιος; Η φράση αυτή βέβαια έχει ταυτιστεί με τον Δημήτρη Χορν (τον πρώτο μου παιδικό έρωτα). Το θέμα είναι ότι μου φαίνεται αστείο όταν ταυτιζόμαστε με έναν άνθρωπο, που έκανε αυτή τη φράση να αποκτήσει το νόημα και την αξία που έχει, μέσα στην ποιότητά του ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης. Ποίησε το ήθος της φράσης με τον τρόπο του και με αυτό που έφερε ως άνθρωπος. Φράσεις σύμβολα λοιπόν, δεν θα έπρεπε να τις οικειοποιούμαστε έτσι απλά. Πρέπει να τις κατακτήσουμε, να τις κερδίσουμε.
- Ο ηθοποιός ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι.
Το «ανάμεσα» θεωρείται ισορροπία. Αν είναι ανάμεσα, δεν ανησυχώ.
- Ο ηθοποιός όταν πέφτει η αυλαία και σβήνουν τα φώτα.
Όταν πέφτει η αυλαία, δεν υπάρχει καμία διαφορά με οποιαδήποτε άλλη δουλειά, όταν τελειώνει κι αυτή η βάρδια. Ο καλός ηθοποιός, αφήνει το τομάρι του χαρακτήρα του μαζί με τα υπόλοιπα ρούχα της παράστασης. Τότε, μια ζωή ενδιάμεση σταμάτησε. Ο κάθε χαρακτήρας πάει για ύπνο, κάνοντας τον απολογισμό του για την ημέρα που πέρασε. Η ζωή όμως έξω από την «παρένθεση» όχι απλώς συνεχίζεται, αλλά ξεκινάει την ώρα που ακριβώς πέφτει η αυλαία.
- Ο συγγραφέας που γίνεται σκηνοθέτης και ηθοποιός για να παρουσιάσει το έργο του. Ο ηθοποιός δημιουργώντας τους ρόλους του.
Οι ορολογίες των επαγγελματικών ιδιοτήτων διαμορφώνονται ανάλογα με τις σπουδές ή την χρόνια ενασχόληση, τις ατομικές προτιμήσεις, τον τρόπο ζωής και την ιδεολογία. Για παράδειγμα, η performance θα μπορούσε να οριστεί ως η ανάγκη μιας καλλιτεχνικής παρέμβασης ή μιας άμεσης εξομολόγησης ενός κοινωνικοπολιτικού μανιφέστου ή η κατασκευή μιας περσόνας με υποκριτικά εργαλεία και σκηνοθετικά μέσα.
Ο χρόνος αναφέρεται περισσότερο στο τώρα και υπάρχει προσωπική εμπλοκή του ρόλου-περσόνας με τους θεατές. Είναι μια παράσταση όπου οι κανόνες της υποκριτικής καταλαμβάνουν διαφορετικό χώρο. Έχουν διαφορετικό σημείο αναφοράς.
Όσο για τη σχέση ηθοποιού-χαρακτήρα, εκεί μπορεί να υπάρχει ξεκάθαρη ταύτιση, αλλά μπορεί και όχι. Η performance έχει πολλές φορές χαρακτηριστεί -και κατηγορηθεί- ως ένα ασαφές καλλιτεχνικό συνοθύλευμα, λόγω της συμμετοχής ερασιτεχνών ή και άλλων ανθρώπων που δεν έχουν σχέση με την τέχνη.
Η άποψή μου είναι πως είναι ένα θεατρικό είδος που κάνει χρήση της πολυμάθειας του καλλιτέχνη και που η εμπλοκή του με το έργο δεν κατηγοριοποιείται με θέσεις και βαθμίδες. Η μορφή του είναι εννοιολογική, εφόσον η εικαστική σύνθεση αποτελεί μέρος του έργου. Ο performer διαθέτει το ίδιο του το σώμα ακόμη και αν χρειαστεί να το κακοποιήσει, για αυτό και λέγεται σωματικό θέατρο. Είναι ένα είδος τέχνης που χρειάζεται ιδιαίτερο θάρρος ώστε να μπορέσεις να φέρεις μαζί πολλές ιδιότητες κι εκεί, να εκθέσεις και την προσωπική τοποθέτηση σου απέναντι στην κοινωνία.
Όταν λοιπόν λειτουργώ με όλες τις ιδιότητες, καλλιτεχνικές και μη, που μπορούν να μου φανούνε χρήσιμες στην επίτευξη του καλλιτεχνικού μου στόχου, τότε, είμαι η συγγραφέας που γίνεται και σκηνοθέτις και ηθοποιός, με σκοπό να παρουσιάσει τα έργα της. Όταν κάτι επείγει δηλαδή, εκεί μπορεί να παρακάμψω πολλούς κανόνες της υποκριτικής τέχνης για να δώσω χώρο στην εμπλοκή και άλλων καλλιτεχνικών μέσων, αλλά και των θεατών, ώστε η θεατρική μου πρόταση, παράσταση, παρουσίαση, άποψη, να μη τελειώσει σε ένα χειροκρότημα.
Στόχος μου, το αποτέλεσμα να είναι η άμεση και αναγκαία ενεργοποίηση του πολίτη. Αυτό είναι ένα από τα πιο χρήσιμα μαθήματα που πήρα από τον εικαστικό Αντώνη Βολανάκη στο πανεπιστήμιο που σπούδασα, ο οποίος μου άνοιξε τους ορίζοντες σε σημείο, χρόνια μετά, να θέλω ακόμη να μάθω κι άλλα από εκείνον. Είναι ανεξάντλητη πηγή γνώσης.
Πρόσφατα είχα τη χαρά να συμμετέχω στο Α’ Διεθνές Συνέδριο του Δικτύου Θεάτρου DOC που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 10-12 Σεπτεμβρίου 2020, με διοργανώτρια την Μάρθα Μπουζιούρη. Εκεί συνομίλησα με την ίδια, τον Άρη Λάσκο και τον Ανέστη Αζά και τότε, εκεί, ένοιωσα ότι βρήκα την οικογένεια μου! Ο συνδυασμός έρευνας και, ταυτόχρονα, η παραγωγή καλλιτεχνικού έργου με τον ίδιο μας τον εαυτό να εντάσσεται και να παίρνει τις ευθύνες του απέναντι στα θέματα που πραγματεύεται, είναι αυτό που ασυναίσθητα έκανα και πάντα έτεινα να κάνω. Θα χαρώ πολύ να συνεχίσω να μαθαίνω από αυτούς τους ανθρώπους για την άμεση προσφορά στην τέχνη με τον πιο ευγενικό τρόπο. Παίρνοντας δηλαδή την άδεια από τους ανθρώπους, για τους ανθρώπους στους οποίους αναφερόμαστε!
- Ο ρόλος του συγγραφέα στη διαμόρφωση του ηθοποιού και η περίπτωσή σου.
Ο ρόλος μου συγγραφικά, από τον πρόλογο, την περιγραφή των χαρακτήρων μέχρι και τις υποσημειώσεις, απευθύνεται κυρίως προς τον σκηνοθέτη, γιατί τα έργα στα οποία αναφερόμαστε είναι θεατρικά κείμενα με σκοπό τη δημιουργία παράστασης. Σκοπός μου είναι να κατανοήσει την λογική και τον κόσμο που εντάσσω τα έργα μου. Η διαμόρφωση του ηθοποιού είναι δουλειά του ίδιου του ηθοποιού και του σκηνοθέτη του. Εκτός εάν ο συγγραφέας είναι και σκηνοθέτης ή και ηθοποιός. Βασική προϋπόθεση είναι να διαβάσει ο σκηνοθέτης τον πρόλογο, περισσότερες φορές και από το θεατρικό κείμενο. Είναι σημαντικό να γνωρίσει ότι οι χαρακτήρες που τοποθετώ τα γεγονότα έχουν για σκηνή τους την γη και οι καρέκλες των θεατών είναι τοποθετημένες, τουλάχιστο, στο φεγγάρι! Αυτό σημαίνει ότι τα έργα τα οποία γράφω απαιτούν τη συνεργασία όλων των επιστημών, το μοίρασμα των γνώσεων, την αναφορά σε ολόκληρη τη γεωγραφική έκταση και κυρίως στα προβλήματα που πρέπει να λυθούν. Εκφράζουν τον προβληματισμό σχετικά με το ποιοι θα ήταν και πως θα λειτουργούσαν οι χαρακτήρες εάν παρατηρούσαμε τους εαυτούς μας από τόσο μακριά. Η αναφορά σε εμάς, για εμάς με απασχολεί σημαντικά και για αυτό και εμβαθύνω. Προσεγγίζω ως θεατρικό χαρακτήρα την ίδια τη γη με τα πάθη της και προβληματίζομαι για το μέλλον μέσα από το παρελθόν της, εκφράζοντας την ανησυχία μου για τον δυσνόητο, ανεξερεύνητο κόσμο που αιωρείται. Το θέατρο εξελίσσεται μέσα στο σώμα της Γης. Βλέπουμε ένα μοριακό, ατομικό θέατρο, σε ένα σώμα που κινείται ανεπαίσθητα. Κινείται αργά ή ιδιαίτερα γρήγορα, συγκριτικά με τον όγκο και τη μάζα που φέρει και ανάλογα από την απόσταση που θα επιλέξουμε. Είναι το «θέατρο του αποτελέσματος», όπως μου αρέσει να το αποκαλώ. Είναι ένα είδος θεάτρου όπου ένα πλάσμα ολοκληρώνει έναν γεμάτο κύκλο ζωής χωρίς να καταφέρει να δει τις συνέπειες των πράξεων του. Με στοιχεία της κβαντικής φυσικής, οι χαρακτήρες που δημιουργώ κινούνται και αλληλοεπιδρούν απόλυτα συνδεδεμένοι -«κβαντική διεμπλοκή»-, μακριά στην άκρη του σύμπαντος ή κοντά όσο τα δίδυμα αδέλφια. Πάντα θα υπάρχει εκείνη η «διεμπλοκή» μεταξύ τους. Αόρατη μεν, αλλά με τα αποτελέσματα να φανερώνονται στην ώρα τους. Μέσα σε όλες αυτές τις σκέψεις, απώτερος σκοπός είναι η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αλλά και όλων των ζωντανών οργανισμών. Ο σεβασμός στην τροφή μας και η απόδοση τιμής σε αυτή… Η ελπίδα για την κατάκτηση μιας υγιεινής ζωής… Η υποστήριξη και το δικαίωμα για μια ώρα όπου ο θάνατος να μην είναι ούτε άδικος, ούτε άγουρος. Σκοπός μου είναι μέσα από την προσωπική μου εξέλιξη, η τέχνη να μην αποτελεί επικίνδυνο εργαλείο στα χέρια μου. Είμαι ενάντια στην επικίνδυνη μοναδικότητα και ατομικότητα.
Τα έργα μου έχουν ως κύριο γνώρισμα την βαθιά έρευνα σε κοινωνικά ζητήματα που αναδύονται μέσα από τη δράση των χαρακτήρων. Αναφέρονται σε ένα θέατρο του αποτελέσματος με στοιχεία από το Θέατρο Ντοκιμαντέρ. Όλα αυτά μαζί, βασίζονται σε μια εκτεταμένη μελέτη μου πάνω στην κβαντική φυσική.
- Πόσο κοντά βρίσκεται το θέατρο στην ποίηση;
Όσο κοντά βρίσκεται η ζωή στον θάνατο.
- Πώς φαντάζεσαι το θέατρο του μέλλοντος; Σε απασχολεί αυτή η προοπτική;
Με απασχολεί το μέλλον του μέλλοντος. Η τέχνη θα χρειαστεί να προσαρμοστεί ανάλογα με τις συνθήκες. Είναι εξίσου υπεύθυνη στο σήμερα και για το μέλλον του μέλλοντός της. Δεν γνωρίζω τι μπορεί να είναι πρωτότυπο. Άλλωστε τα ζητήματα που θα θίξω είναι ξεπερασμένης μόδας. Θεωρώ πως, είτε τώρα είτε και στο μέλλον, θα χρειαστεί ο σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στον άνθρωπο και την τέχνη. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στη μαγεία και τη χαρά σε έναν κόσμο που εκτός σκηνής, πεθαίνει. Έχω την αίσθηση πως οι καταστροφές και ο θάνατος, ο άδικος, έφτασαν να φαντάζουν στο μυαλό μας ως Χολιγουντιανή υπερπαραγωγή. Ο εγκέφαλος του ανθρώπου που είχε μια ροή στην εξέλιξή του έχει πια κάνει τεμπέλικη παύση. Όλα αυτά είναι επικίνδυνα όχι μόνο για την τέχνη. Άλλωστε, εάν δεν υπάρχουν θεατές, εάν δεν υπάρχει περιβάλλον και ο κόσμος καίγεται, εμείς δε μπορούμε να παίζουμε βιολί… την ώρα που ο Τιτανικός βυθίζεται.
Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να γνωρίσει αυτά που από τις ειδήσεις ποτέ δε θα μάθει, για ευνόητους λόγους. Χρειάζεται να μην παραμένει σε συσχετισμούς του παρελθόντος και σε διασκευές θεμάτων που είδαμε. Συχνά, χρησιμοποιούμε την ιστορία όχι για να μάθουμε, αλλά ως άλλοθι, ως παρηγοριά. Να χαρούμε πως εμείς τουλάχιστον έχουμε ηλεκτρικό ρεύμα ή ότι δεν αποκεφαλιζόμαστε πια με την γκιλοτίνα. Η αναπαράσταση αμιγώς ιστορικών στοιχείων ή και μύθων σε σχέση με το σήμερα, δυστυχώς δεν είναι αρκετή. Η ψευδαίσθηση έχει βγει εκτός θεατρικής σκηνής. Ίσως το Θέατρο Ντοκιμαντέρ να λειτουργήσει σαν κουβάς με κρύο νερό στο κεφάλι ενός μεθυσμένου. Ίσως, μέσω αυτού, να μπορούμε να μιλήσουμε για μέλλον.
Το Θέατρο Ντοκιμαντέρ είναι ο θάνατος της Ντίβας. Ελπίζω δηλαδή! Είναι ένας αδιαμφισβήτητα επαναπροσδιορισμός της τέχνης και συγκεκριμένα της θεατρικής τέχνης, παραθέτοντας πρώτα τα ντοκουμέντα. Είναι η ευκαιρία να συμφιλιωθεί ο Πλάτωνας με τους τραγικούς ποιητές. Τότε δηλαδή που τους κατηγόρησε για την χειραγώγηση και τον υπνωτισμό του αδαούς πλήθους με σκοπό την επιδοκιμασία, χωρίς στην ουσία να ασκούν κάποια ενάρετη επίδραση. Είναι ευκαιρία οι ποιητές να αποδείξουν πως δεν απευθύνονται στην ηδονή του αμφιβληστροειδούς μόνο, όπως και όλοι όσοι ενστερνίζονται και παρουσιάζουν τα λόγια του ποιητή.
Είναι η ώρα να γίνουμε ξανά πολυμαθείς, όπως και ο Λεονάρντο Νταβίντσι. Από το 1937 και την πρώτη έκθεση «εκφυλισμένης τέχνης» στο Μόναχο, ίσως πια βρισκόμαστε στην εποχή του εκφυλισμού του καλλιτέχνη. Στην εποχή που το «οικουμενικό στοιχείο» δεν είναι το επίκεντρο και όλοι γινόμαστε κατά κάποιον τρόπο, Ντόριαν Γκρέη. Δεν υπάρχει πια ο χρόνος να ακούσουμε τίποτε άλλο, πέρα από τις ανάγκες μας. Είναι λοιπόν η ώρα να ανοίξει το «τρίτο» μας μάτι, η διαίσθηση μας, ώστε η καλλιτεχνική παραγωγή μας να «σώσει» ή να υπογραμμίσει με φωσφοριζέ μαρκαδόρο, όσα δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε. Να αντιταχθούμε στο σχέδιο ωραιοποίησης του κόσμου των «λίγων».
Τείνουμε να είμαστε τα «ανθρωπάρια» -όπως ονόμαζε ο Παράκελσος τις πειραματικές κατασκευές του- ή να χρησιμοποιούμε τις σάρκες του άλλου για να ομορφύνουμε, μαθαίνοντας από κάποιο tutorial ομορφιάς. Μαθαίνοντας πώς να αφαιρούμε τη ζωή ενός ατόμου, χωρίς να το έχουμε δει και έπειτα να διαλογιζόμαστε για να μπορέσουμε να συγχωρέσουμε τους εαυτούς μας για το αιματοβαμμένο γκλίτερ στα πρόσωπά μας, που προέρχεται από την παιδική εργασία σε κόσμους μακρινούς. Στον κόσμο εκείνο που παίζουν… «με τη ζωή» τους. Δεν φτάνει πια η μίμηση, όσο σπουδαία και τέλεια αν είναι! Και όταν είναι αναγκαία, να χρησιμοποιείται σοφά μελετημένα, με κινήσεις σαν του χειρουργικού νυστεριού. Αλλιώς είμαστε το ίδιο συμμέτοχοι για ζωές που χάνονται. Η δικαιοσύνη, που βίαια της ξερίζωσαν τα μάτια από γεννησιμιού της, μπορεί να σταματήσει να φοβάται.
Το Θέατρο Ντοκιμαντέρ μπορεί να γίνει το ραβδί που θα την καθοδηγήσει σε ασφαλές μέρος. Είναι το τέλος της μοιρολατρίας και η αρχή αναγνώρισης της ήδη καταγραμμένης, αλλά όχι μακρινής, Νέας Τραγωδίας. Οι άρρωστες κραυγές είναι καιρός να ακροώνται και όχι να ακούγονται. Όπως ακριβώς συμβαίνει όταν ακούς συνεχόμενα ένα τραγούδι για 10 ώρες. Από ένα σημείο και μετά, το ενδιαφέρον νεκρώνεται, η ακοή χάνεται, αλλά αυτό παραμένει εκεί. Ας τοποθετήσουμε σωστά στο μυαλό μας. Ας αναρωτηθούμε και πάλι, ποιοι ήταν οι τραγικοί και τι αντιπροσώπευαν και ποιοι είναι οι τραγικοί του σήμερα, καθώς και τη δύναμη που ασκούν με την ολοένα καλπάζουσα κι επικαλυμμένη με θεατρινισμούς βλακεία. Οι πάνω τάξεις που τώρα γίνανε οι Άμλετ, αποφασίζουν πώς και πότε να ζει κανείς ή να μη ζει, ενώ η σαπίλα που ήρθε από το βασίλειο της Δανιμαρκείας μας διαχωρίζει σε ψεκασμένους ή μη.
Το Θέατρο Ντοκιμαντέρ είναι η γνώση μέσα από τη συναναστροφή και την εξομολόγηση. Είναι ελπίδα. Είναι λαϊκό καλλιτεχνικό δικαστήριο. Είναι μια μεγάλη πολιτιστική και κατά συνέπεια, πολιτική δύναμη. Είναι η καλλιτεχνική διαδικασία και το θεατρικό, καλλιτεχνικό παράγωγό του, έχοντας ως πρώτη ύλη τον ίδιο τον άνθρωπο ή την ίδια κατάσταση στην οποία απευθύνεται. Είναι ένα θεατρικό είδος στο οποίο ο σεβασμός είναι απαραίτητος. Το Θέατρο Ντοκιμαντέρ είναι η άδεια χρήσης και όχι κατάχρησης του προσωπικού προβλήματος. Η άδεια προβολής άγνωστων συνθηκών με καλλιτεχνικό, ίσως κάποιες φορές, σχεδιασμό. Στοχεύει στον πραγματικό κόσμο την ενημέρωση, τη συμπαράσταση και την αλλαγή. Αποδοκιμάζει την αυτοπροβολή και τη fast forward επαγγελματική αγγαρεία, προσβλέποντας στο λαδωμένο χειροκρότημα. Πραγματεύεται θέματα προορισμένα να παρουσιαστούν με τη χρήση των θεατρικών μέσων και συμβάσεων, κοσκινισμένα όμως πρώτα από τους ανθρώπους και τις ανάγκες του σήμερα.
Οι φωτογραφίες της Χριστίνας Τζιάλλα είναι της φωτογράφου Ραφαέλας Παπαδοπούλου
