Σκέψεις πάνω στο ντοκιμαντέρ: Nature Play/Παιχνίδι στη Φύση: Daniel Stilling, 81' Δανία

Το τέρας των απαιτητικών εξετάσεων στα σχολεία καταστρέφει τα παιδιά με υπερβολικά πολλά τεστ και υπερβολικό στρες. Ο σκανδιναβικός Βορράς ανοίγει την πόρτα του σε μια γεμάτη παιχνίδι εκπαίδευση έξω από τους τοίχους του σχολείου. Ο βασικός προβληματισμός του ντοκιμαντέρ είναι, σε μια απαιτητική εκπαίδευση, τι είναι αυτό που πραγματικά διακυβεύεται; Τα παιδιά μας.

Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζεται σε αντιπαραβολή το εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ με αυτό του σκανδιναβικού Βορρά. Όπου στο πρώτο τα σχολεία συμπλέουν απόλυτα με την αγορά εργασίας. Τα υπερβολικά τεστ σκοπό έχουν να βγάλουν στην αγορά εργασίας εξειδικευμένους εργάτες ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το σχολείο θυσιάζει ακόμη και τα διαλείμματα στο βωμό της ύλης. Ενώ το δεύτερο, τα τελευταία 15 χρόνια, προσανατολίζεται σε μια εκπαίδευση γεμάτη παιχνίδι έξω από τους τοίχους του σχολείου. Καθώς έρευνες έχουν αποδείξει πως η πλειοψηφία των παιδιών αφομοιώνει ευκολότερα τη γνώση, όταν γίνεται με βιωματικό τρόπο. Το υπουργείο παιδείας καθιερώνει για την εκάστοτε σχολική μέρα τα 60' τουλάχιστον για διάλειμμα, ενώ πολλά από τα σχολικά μαθήματα γίνονται έξω. Οι σχολικές εκδρομές, επισκέψεις εντάσσονται στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα του σχολείου.

Εδώ και 3 χρόνια που έχω βρεθεί αντιμέτωπη με το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα ως μητέρα, κάθε φορά εκπλήσσομαι πως σε μια κοινωνία που συνεχώς αλλάζει, το εκπαιδευτικό σύστημα στέκεται αμετάβλητο. Δεν μπορεί έλεγα, κάτι θα έχει αλλάξει από τότε που πήγαμε εμείς σχολείο. Κι όμως δεν έχει αλλάξει τίποτα. Σαν να μην πέρασε μια μέρα.

Στα 3,5 χρόνια, όταν το πρώτο μου παιδί πήγε στο προνήπιο δημόσιου νηπιαγωγείου εδώ στην Καλαμάτα, ρίξαμε την πρώτη μας κουτουλιά στο ντουβάρι που λέγεται εκπαίδευση. Σε μια πολυπολιτισμική γειτονιά, με την πλειοψηφία των παιδιών να έρχονται από οικογένειες μεταναστών. Αυτή η πραγματικότητα δεν γινόταν μια ευκαιρία να έρθουν όλοι σε επαφή με το διαφορετικό και να μάθουν να το σέβονται. Ο Κλέριο ή ο Έντι, που είχαν παλέψει να διατηρήσουν την ταυτότητά τους, χάνονταν στο αυτός ή εκείνος. Σε μια χώρα που η ανεξιθρησκεία είναι τυπικά συνταγματικό δικαίωμα, έρχεται ο εκάστοτε εκπαιδευτικός, ανάλογα με το ήθος του φυσικά, να κάνει κατήχηση θεωρώντας εκπαιδευτικό του καθήκον οι ''άλλοι'' να γίνουν σαν και εμάς.

Και ερχόταν το παιδάκι μου κάθε μέρα γεμάτο απορίες:

- Που μένουν ο χριστός και η παναγία; Γιατί μας παρακολουθούν;

- Ποιος άγιος πέθανε από το ξύλο;

- Τι μαγική δύναμη έχει ο άρτος που αν τον φάω δεν θα αρρωστήσω ποτέ ξανά;

- Ήξερες πως ο Νώε εγκατέλειψε τα παιδιά του γιατί ήταν αμαρτωλά; Τι σημαίνει αμαρτία, μαμά;  

- Μπορώ να κάνω παρέα με τον Κυριάκο; Η δασκάλα λέει πως είναι ζόρικος.

Πολλοί μου είπαν, έπεσες στην περίπτωση, και φυσικά φεύγοντας από το συγκεκριμένο νηπιαγωγείο γνωρίσαμε καλούς εκπαιδευτικούς που έβαζαν σε προτεραιότητα την ψυχή του παιδιού και έτσι πήραμε μια ανάσα. Όμως, ας αναλογιστούμε πόσοι από εμάς έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι με εκπαιδευτικούς που κρεμάνε στο λαιμό των παιδιών βαριές ταμπέλες, που θα πρέπει τις περισσότερες φορές να κουβαλάνε για όλη τους τη ζωή. Που η φαντασία πρέπει να παταχθεί, γιατί αλλιώς το παιδί κινδυνεύει να γίνει ονειροπαρμένο. Που το καλό παιδί ταυτίζεται με το υποταγμένο. Που ο βοηθός της δασκάλας είναι αυτός που θα μαρτυρήσει ποιο παιδάκι σηκώθηκε από τη θέση του. Που η ζαβολιά και η παιγνιώδης διάθεση γίνεται υποψία για ΔΕΠΥ.

Και έρχεται στη συνέχεια η πραγματικότητα του δημοτικού, που από την Α' κιόλας τάξη καλούνται τα παιδιά να καθηλωθούν στις καρέκλες τους και να ασχοληθούν αποκλειστικά με το γράψιμο και το διάβασμα. Και δώστου τότε οι φωτοτυπίες και οι εργασίες στα τετράδια και δώστου τα αρνητικά σχόλια με το κόκκινο στυλό ''Πρόσεχε''. Λες και η καλλιγραφία θα κρίνει την επιτυχία ή όχι ενός μαθητή. Λες και η πληθώρα των φωτοτυπιών κάνουν έναν δάσκαλο άξιο. Λες και ένας μαθητής που δυσφορεί μετά από μια ώρα διάβασμα είναι τεμπέλης. Και μετά η πραγματικότητα του Γυμνασίου  και του Λυκείου στοχοπροσηλωμένες στην προετοιμασία για τις πανελλήνιες. Όπου κάποια τρίωρα διαγωνίσματα θα κρίνουν το μέλλον σου.

Το παιδί μου όλα αυτά τα χρόνια κραυγάζει “Δεν μου αρέσει το σχολείο”, και όταν τον ρώτησα την πρώτη φορά τι δεν σου αρέσει, μου είπε χωρίς δεύτερη σκέψη “Τα ντουβάρια”. Το όνειρό του είναι να γινόταν ένα σχολείο της θάλασσας, όπου όλα τα μαθήματα να γίνονταν στην αμμουδιά. Αντί για μολύβια οι μαθητές να έχουν τις μάσκες τους και με αυτές να εξερευνούν τον μαγικό κόσμο του βυθού. Παιδικά όνειρα… Εγώ, σαν σωστή μάνα, κάθε μέρα του πιπιλάω το μυαλό πως στο σχολείο πηγαίνουν όλα τα παιδιά της ηλικίας του, αυτή είναι η δουλειά του. Το σχολείο μάς μαθαίνει γραφή, ανάγνωση, αριθμητική για να γίνουμε χρήσιμοι άνθρωποι στην κοινωνία.

Βγαίνοντας από το ντοκιμαντέρ με τύλιξε ένα πλέγμα ενοχών (συναίσθημα οικείο για μια ελληνίδα μάνα). Μα πώς είναι δυνατόν να έχουμε επιτρέψει να διακυβεύεται η παιδική ηλικία των παιδιών μας; Μα είναι δυνατόν, αφού διακυβεύτηκε και η δική μας. Στο βωμό της σχολικής επιτυχίας θυσιάζεται εδώ και χρόνια η χαρά και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα. Αχ, γιατί να μην υπάρχει και σε μας ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου το παιχνίδι να είναι απαραίτητο εργαλείο μάθησης, που η επαφή με τη φύση να γίνει το ζωτικό πλαίσιο, που η κίνηση να εκτονώνει το σώμα, ώστε να μπορέσει να ανοίξει το μυαλό στη γνώση. Πόσο ζήλεψα τα τρίχρονα σκανδιναβάκια που μάθαιναν να ανάβουν φωτιά, να ξύνουν τα ξύλα με τα μαχαίρια ή να κόβουν με τσεκούρια. Γιατί μαθαίνοντας να χρησιμοποιούν τόσο επικίνδυνα εργαλεία, μαθαίνουν να προστατεύουν τους εαυτούς τους και μαθαίνουν να γίνονται υπεύθυνα. Η χαρά και το παιχνίδι χτίζουν το εσωτερικό κίνητρο του παιδιού. Αχ, σε μας γιατί όχι;

Οι λόγοι είναι πολλοί, κυρίως όμως πηγάζουν από την τόσο διαφορετική νοοτροπία που έχουν διαμορφώσει οι ιδιαίτερες πτυχές της ιστορία μας. Οι πληγές από την περίοδο της κατοχής και του εμφυλίου σημάδεψαν την εθνική συνείδηση σε πολλαπλά επίπεδα. Η ρήξη με τη φύση μπορεί να αναχθεί ίσως στο ότι οι άνθρωποι κατέφευγαν σε αυτήν για να σωθούν από τους διωγμούς. Η φύση αποτυπώνεται  στο μνημονικό ως το σκηνικό που εκτυλίσσονται τραγικές πράξεις. Εν τω μεταξύ, η πείνα και οι διωγμοί έσπρωξαν τις μεγάλες μάζες του πληθυσμού να εγκαταλείψουν τα χωριά τους ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον στην πόλη. Εκεί η φύση, οι αγροτικές εργασίες, ακόμα και η λαϊκή σοφία απαξιώθηκαν πλήρως. Προκομμένος άρχισε να θεωρείται ο γραμματιζούμενος, το χώμα θεωρήθηκε βρωμιά, ενώ το τσιμέντο και η χλωρίνη καθαριότητα. Η αγωνία της επιβίωσης διαμόρφωσε τότε την κυρίαρχη νοοτροπία που αναγνώριζε αυτόν που υποτάσσεσαι στην εξουσία και κοιτά τη δουλειά του ως σώφρων και χρήσιμο πολίτη για την κοινωνία. Τα ζιζάνια του τότε ακόμα στοιχειώνουν τις συνειδήσεις μας διαιωνίζοντας τον φαύλο κύκλο, ανάγοντάς τον σε ''εθνικό'' τραύμα.

Όταν το ''εθνικό'' τραύμα καθρεφτίζεται μέσα στον προσωπικό πόνο τότε τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο. Έτσι, η αυξημένη παιδική θνησιμότητα τα πέτρινα χρόνια γέμισε τις ψυχές των γονιών με το φόβο για την επιβίωση των τέκνων τους. Ένας φόβος που κληροδοτήθηκε και στις επόμενες γενιές και εξηγεί ακόμη και σήμερα την σχεδόν υπαρξιακή αγωνία των γονιών, μήπως κρυώσει το παιδί. Πώς να αλλάξει η νοοτροπία στην εκπαίδευση, όταν οι ίδιοι οι γονείς 'κρεμμυδοποιούν' τα τέκνα τους νομίζοντας πως έτσι τα θωρακίζουν από το κρύο; Ήταν εντυπωσιακό στο ντοκιμαντέρ να βλέπεις σχολεία σε περιφέρειες που ήταν κοντά στη ζώνη του αρκτικού, να πηγαίνουν εκδρομές στο δάσος μέσα στο χειμώνα με τις αδιάβροχες στολές τους σαν κάτι το εντελώς φυσιολογικό. Και εμείς εδώ στην Ελλάδα, που κρύο σαν τη Σκανδιναβία δεν έχει, να θεωρούμε αδιανόητο το να βγάλουμε τα παιδιά έξω αν βρέχει ή αν κάνει κρύο.

Τίθεται, λοιπόν, επιτακτικά το ερώτημα: Μπορούμε να υπερβούμε το εθνικό τραύμα, να θέσουμε υπό αμφισβήτηση την κυρίαρχη νοοτροπία ξεριζώνοντας οριστικά τα ζιζάνια που στοιχειώνουν τόσα χρόνια τις συνειδήσεις μας; Την απάντηση μπορούν να δώσουν, κατά τη γνώμη μου, οι νέοι γονείς που δειλά δειλά αντιλαμβάνονται πως το διακύβευμα σε όλα αυτά είναι πράγματι τα παιδιά. Το να ρίχνουμε φως στις σκοτεινές πλευρές της ιστορίας μας προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε τα βιώματά μας ίσως είναι το πρώτο βήμα. Πολύ πιθανόν να μην ευτυχίσουμε να δούμε σύντομα ουσιαστικές αλλαγές στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά ένα κύμα προβληματισμού και αμφισβήτησης αναδιπλώνεται σταδιακά. Συνδυαστικά με την οικογένεια που ήδη έχει αλλάξει κατά πολύ μορφή και ρόλους μπορούμε ίσως να ελπίζουμε για τα εγγόνια μας. Αλλάζουμε, λοιπόν, σχολεία αλλάζοντας νοοτροπία!

Στα πλαίσια του φεστιβάλ, άλλα δύο ντοκιμαντέρ, που δεν καταφέραμε να δούμε, θα εμπλούτιζαν σίγουρα τον προβληματισμό μας: Pair of dunces, Ludovic Vieuille, 60', Γαλλία, σχετικά με το ψυχικό κόστος της σχολικής αποτυχίας και το Acting Audition, Sahra Assadollahi, 42' Ιράν, που πραγματευόταν το πώς οι γονείς χρησιμοποιούν τα παιδιά τους για προσωπικούς λόγους ο καθένας.