Τα «Δεκεμβριανά»: Γεγονότα – Μεσσήνιοι αγωνιστές του ΕΛΑΣ - Συμπεράσματα

Τρίτη, 09 Ιανουαρίου 2018 01:09

Τα «Δεκεμβριανά»: Γεγονότα – Μεσσήνιοι αγωνιστές του ΕΛΑΣ - Συμπεράσματα

Του Ηλία Ε. Καραμπάτσου
Την 1η Δεκέμβρη 1944 ο Βρετανός στρατιωτικός διοικητής, αντιστράτηγος Ρόναλντ Σκόμπυ, διέταξε την αποστράτευση όσων μετείχαν στην ελληνική Αντίσταση. Όμως η Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία (ΕΟΤ) του Ρίμινι και ο Ιερός Λόχος που είχαν συγκροτηθεί από Άγγλους, δεν θα αφοπλίζονταν! Η απόφαση αυτή υιοθετήθηκε από την Κυβέρνηση Παπανδρέου, αλλά τέσσερεις υπουργοί της (Σβώλος, Τσιριμώκος, Ασκούτσης και Αγγελόπουλος), οι οποίοι άνηκαν στο ΕΑΜ, αρνήθηκαν να την υπογράψουν…

Οι υπουργοί του ΕΑΜ πρότειναν ταυτόχρονο αφοπλισμό όλων των αντάρτικων σωμάτων και των στρατιωτικών σχηματισμών της Μέσης Ανατολής, όμως η πρότασή τους απορρίφθηκε. Την επομένη, οι δυο εκπρόσωποι του ΚΚΕ στην Κυβέρνηση (Ζεύγος και Πορφυρογένης) παραιτήθηκαν από αυτήν, ενώ το ΕΑΜ αποφάσισε την οργάνωση συγκέντρωσης διαμαρτυρίας για τις 3 Δεκέμβρη και γενική απεργία για τις 4 Δεκέμβρη. Ο Παπανδρέου έδωσε αρχικά την άδεια αλλά λίγο αργότερα ανακάλεσε…

Στις 3 Δεκέμβρη 1944 ένα πλήθος κόσμου (πάνω από 60.000) συγκεντρώθηκε στο Εργατικό Κέντρο Αθηνών, στην περιοχή της Ομόνοιας και κατευθύνθηκε στην πλατεία Συντάγματος. Κατά τη διάρκεια του συλλαλητηρίου, με την έγκριση του αρχηγού της αστυνομίας Άγγελου Έβερτ, αστυνομικοί και ακροβολιστές σε κτήρια της οδού Σταδίου άνοιξαν πυρ «στο ψαχνό» εναντίον των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν άμεσα 21 άτομα και άλλα 140 να τραυματιστούν σοβαρά! (Βλπ φώτο 1). Στο μεταξύ στο Φάληρο έχουν φτάσει οι πρώτοι 6.000 Άγγλοι στρατιώτες. Την επόμενη ημέρα η κηδεία των θυμάτων εξελίχθηκε σε πορεία διαμαρτυρίας. Μετά τη νεκρώσιμη ακολουθία στη Μητρόπολη Αθηνών, οι διαδηλωτές κατευθύνθηκαν στο Σύνταγμα. Το πρώτο μεγάλο πανό έγραφε: “Όταν ο λαός βρίσκεται υπό τον κίνδυνο της τυραννίας, διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα»! Και ακολουθεί νέο χτύπημα από το ξενοδοχείο «Μητρόπολις» (κέντρο του ΕΔΕΣ) και τη Γενική Ασφάλεια. 40 νεκροί και 70 τραυματίες!

Την ίδια ημέρα, 4 Δεκέμβρη 1944, άρχισαν και οι ένοπλες συγκρούσεις στην Αττική. Η συνολική δύναμη των ελληνικών κυβερνητικών τμημάτων ήταν γύρω στους 10.000 άνδρες και η βρετανική διοίκηση διέθετε αρχικά στο Κέντρο το 4^ο και 6^ο Τάγματα της 2^ης Ταξιαρχίας Αλεξιπτωτιστών και την 64^η Πυροβολαρχία Ελαφρού πυροβολικού, συνολικά πάνω από 4.500 άνδρες. Επίσης διέθεταν 18 άρματα μάχης Sherman και 23 τεθωρακισμένα οχήματα. Πάνω από 15.000 άνδρες υπολογίζονται οι ένοπλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Κατά τις πρώτες ημέρες οι συγκρούσεις περιορίστηκαν στο Θησείο, όπου ο ΕΛΑΣ πρώτα κινήθηκε εναντίον των «Χιτών» του Γεωργίου Γρίβα και έπειτα πολιορκούσε τους στρατώνες του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη (εκεί που βρίσκεται σήμερα το μουσείο Ακρόπολης), στην Καισαριανή, αλλά και στο λιμάνι του Πειραιά, όπου οι Βρετανοί προσπαθούσαν να κρατήσουν ανοικτές τις διόδους ανεφοδιασμού. Η πόλη χωρίστηκε σε στρατόπεδα…

Η «Μάχη της Αθήνας» κράτησε 33 συγκλονιστικές ημέρες! Τις πρώτες δυο εβδομάδες οι ΕΛΑΣίτες είχαν την πρωτοβουλία των κινήσεων και έφεραν στα πρόθυρα της απόγνωσης την ελληνοβρετανική ηγεσία, ενώ τις επόμενες ημέρες η πρωτοβουλία περιήλθε σταδιακά στις πανίσχυρες Βρετανικές και τις κυβερνητικές δυνάμεις.

ΜΕΣΣΗΝΙΟΙ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΣ

Πολλοί καταγόμενοι από την Μεσσηνία, κυρίως κάτοικοι του Κέντρου, συνοικιών όπως Κολωνός, Σεπόλια, της δυτικής Αθήνας, του Περιστερίου κ.α., συμμετείχαν στις ένοπλες συγκρούσεις του Δεκέμβρη. Στη μνήμη όσων έζησαν τα γεγονότα έχουν μείνει δυο μεγάλες φυσιογνωμίες από την Επαρχία Πυλίας της Μεσσηνίας. Πρόκειται για τον Σπύρο Τσικλητήρα και τον Σπύρο Κωτσάκη.

ΣΠΥΡΟΣ ΤΣΙΚΛΗΤΗΡΑΣ
Εκ των μεγάλων πρωταγωνιστών στα "Δεκεμβριανά", από την Πύλο Μεσσηνίας, γεννημένος το 1897.
Το 1920 τελείωσε τη Σχολή Ευελπίδων και ονομάστηκε Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού. Το 1932 αποστρατεύτηκε, με δική του αίτηση, με το βαθμό του Αντισυνταγματάρχη. Στον πόλεμο της Αλβανίας πήρε μέρος στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Στις αρχές της Γερμανικής Κατοχής προσχώρησε στο ΕΑΜ και το καλοκαίρι του 1943 εντάχθηκε στο μόνιμο ΕΛΑΣ, στο 9ο Σύνταγμα. Στο βουνό τον ακολούθησαν και τα μέλη της οικογένειάς του, η σύζυγος και τα τρία ανήλικα παιδιά του. Στα τέλη του 1943, ανέλαβε στρατιωτικός διοικητής του 8ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ(Λακωνίας) με Καπετάνιο τον Χριστόφορο Κώνστα. Έπειτα στα Δεκεμβριανά ήταν στρατιωτικός διοικητής του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Τέλος, στην απαρχή της δημιουργίας του ΔΣΕ, ανέλαβε στρατιωτικός διοικητής της 8^ης Ταξιαρχίας της 3^ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ (Πελοποννήσου).
Το Δεκέμβρη του 1944, στη "Μάχη της Αθήνας", ο Τσικλητήρας διηύθυνε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ, μόνιμου και εφεδρικού, στο μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Αθήνας. Στη διάρκεια της σκληρής αυτής μάχης βρισκόταν πάντα στο κρίσιμο σημείο του μετώπου, ντυμένος άλλοτε με στρατιωτικά και άλλοτε με πολιτικά και τραγιάσκα. Ακούραστος, προσεκτικός σ' όλες τις στρατιωτικές του δραστηριότητες, διορατικός, δραστήριος, αποφασιστικός, με το σπινθηροβόλο βλέμμα του, το άσβεστο χαμόγελό του και το χαρακτηριστικό χιούμορ του, ενέπνεε σ' όλους τη σιγουριά για την πραγματοποίηση των αποστολών που τους ανέθετε. Γι' αυτό και είχε καταξιωθεί ως λαϊκός στρατιωτικός ηγέτης και δικαιολογημένα ακουγόταν τ' όνομά του σ' όλο το δυτικό τομέα του μετώπου, από το Περιστέρι και το Μπαρουτάδικο (Αιγάλεω) έως τα Σφαγεία και την Κοκκινιά... Την εποχή του «μονόπλευρου εμφυλίου» που ακολούθησε, ο τίμιος αυτός Έλληνας ανώτερος αξιωματικός, χτυπήθηκε, βασανίστηκε από Χίτες και Ταγματασφαλίτες και ρίχτηκε ετοιμοθάνατος σ’ένα χαντάκι! Όμως κατάφερε να επιβιώσει. Μερικά χρόνια αργότερα, λίγο πριν πεθάνει, δήλωσε : "Το καλύτερο και το πιο τιμητικό παράσημο καταξίωσης της πολιτικής και στρατιωτικής μου σταδιοδρομίας είναι η μεταλλική μικρή ράβδος, με την οποία οι γιατροί μου συνέδεσαν το κόκκαλο αυτού του χεριού μου, που το είχαν σπάσει σε δυο μεριές οι Ταγματασφαλίτες. ...Είμαι περήφανος που πολέμησα τους κατακτητές από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, δίπλα στους Κομμουνιστές..."! (Από το βιβλίο του Αρίστου Καμαρινού "Ο Εμφύλιος πόλεμος στην Πελοπόννησο", εκδ. “Σύγχρονη Εποχή”).

ΣΠΥΡΟΣ ΚΩΤΣΑΚΗΣ (“Καπετάν Νέστορας”)
Γεννήθηκε το 1914 στο χωριό Λογγά της Ανατολικής Πυλίας. Ο πατέρας του Αναστάσιος ήταν ιατρός και η μητέρα του ήταν το γένος Αργυράκη από την Κορώνη. Μεγαλώνοντας σε μια εποχή και σε μια περιοχή έντονης εκμετάλλευσης των ανθρώπων της υπαίθρου, τάχθηκε από τα μαθητικά του χρόνια υπέρ των δίκαιων αγροτικών και εργατικών διεκδικήσεων. (Εποχή του "Σταφιδικού Κινήματος"). Μετά την ισχύ του "Ιδιώνυμου" του Βενιζέλου (1929) και τις έντονες διώξεις και εκτοπίσεις των αγωνιστών της Ανατολικής Πυλίας το 1930-31, η οικογένεια Κωτσάκη μετακόμισε μόνιμα στην Αθήνα.
Ο Σπύρος ξεκίνησε να σπουδάζει Οικονομικά στην ΑΣΟΕΕ και έγινε μέλος της ΚΟΑ (Κομματική Οργάνωση Αθήνας) του ΚΚΕ, μαζί με τον συμφοιτητή του Βασίλη Μπαρτζιώτα, μετέπειτα Γραμματέα της Οργάνωσης. Για τη δράση του συνελήφθη από τη δικτατορία Μεταξά και οδηγήθηκε στην Ακροναυπλία και έπειτα ως φυματικός στο σανατόριο Ασβεστοχωρίου Θεσσαλονίκης. Από εκεί δραπέτευσε (ανάμεσα στους 12) στις 8 Απριλίου του 1941, παρέα με τον Σωτήρη Κανελλόπουλο από το Χαλαζώνι Τριφυλίας.
Συνέβαλε επίσης στην απόδραση των 56 αγωνιστών από τη "Σωτηρία", τη νύχτα της 6ης προς 7η Απριλίου του 1943, όταν ο ίδιος εισέβαλε στο νοσοκομείο ντυμένος γιατρός! Η επιχείρηση ήταν σχεδιασμένη από τον πολιτικό υπεύθυνο της ΚΕ του ΕΛΑΣ, Πολύδωρα Δανιηλίδη -πρώην πολιτευτή του ΚΚΕ στην Μεσσηνία τη δεκαετία του 1920- και του Γραμματέα τότε της ΚΟΑ, Κώστα Χατζημάλη. Ανάμεσα σε αυτούς που δραπέτευσαν, ήταν ο αγωνιστής των "σταφιδικών" Ν. Κουμουτσάκης από τη Μεθώνη-Πυλίας καθώς και ο μετέπειτα Πολιτικός Επίτροπος του ΔΣΕ, Βαγγέλης Ρογκάκος. (Άρθρο Μ.Ιωαννίδη, εφημ. "Αυγή" 6-4-2014)

Το Δεκέμβρη του 1944 ο Σπύρος Κωτσάκης όντας Καπετάνιος του Ά ΣΣ του ΕΛΑΣ (Καπετάν "Νέστορας"), ήταν εκ των μεγάλων πρωταγωνιστών στα γεγονότα. Στις 6 Δεκέμβρη υπογράφει μαζί με τον Συν/ρχη Ι. Πυριόχο την Ημερήσια Διαταγή της Διοίκησης (βλπ. φώτο 4) με την οποία διασαφηνίζεται ότι εφόσον τα αγγλικά στρατεύματα δεν τήρησαν την απαραίτητη ουδετερότητα σύμφωνα με τις οδηγίες της Τεχεράνης και της Καζέρτας και αναμίχθηκαν στο πλευρό της Αντίδρασης και άνοιξαν πυρ κατά του λαού, ο ΕΛΑΣ είναι υποχρεωμένος να αμυνθεί και να υπερασπίσει τις ελευθερίες και τη ζωή των πολιτών. Θα παλέψει μέχρι τέλους και θα εξασφαλίσει τη νίκη στον Ελληνικό Λαό, θα θάψει το φασισμό για Ελλάδα ελεύθερη – ανεξάρτητη - λαοκρατούμενη!

Ο Σπ. Κωτσάκης ήταν αυτός που είχε εκ μέρους του Ά ΣΣ την διεύθυνση της δεύτερης και επιτυχημένης επιχείρησης κατάληψης της Σχολής Ευελπίδων, που ολοκληρώθηκε στις 11 Δεκέμβρη, μετά από πολυήμερη σκληρή μάχη, όταν οι Ευέλπιδες υποχρεώθηκαν να εκκενώσουν τη σχολή και να τους περισυλλέξουν αγγλικά τεθωρακισμένα, χωρίς κανένας να πιαστεί αιχμάλωτος. (Βιβλίο Αντ/γου Γεωργίου Π. Μπερδεκλή- 2007). Επίσης στις 21 Δεκέμβρη ο Σπ. Κωτσάκης είναι αυτός που δίνει αμέσως εντολή στον ΕΛΑΣίτη λοχαγό και διαμερισματάρχη Ν. Ανδρικίδη, για την σύλληψη των υπευθύνων της δολοφονίας* της πρωταγωνίστριας του Εθνικού Θεάτρου Ελένης Παπαδάκη, και συνελήφθη ο πολιτοφύλακας Ορέστης και δύο συνεργάτες του που παραδέχθηκαν ότι ενήργησαν κατ' εντολή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών!
Όλες τις βιωματικές εμπειρίες του από την "Μάχη της Αθήνας", ο Σπύρος Κωτσάκης τις κατέγραψε στο πολύτιμο βιβλίο του "ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ του 1944 στην Αθήνα"! Έζησε στη Νέα Σμύρνη και πέθανε στις 31 Ιουλίου του 2005, πιστός στο κόμμα του, το ΚΚΕ.

*Πέραν της δολοφονίας της Ελ. Παπαδάκη, που αποδείχθηκε προβοκάτσια, πολλοί μελετητές μιλούν για έναν παράλληλο πόλεμο προπαγάνδας, όπου η μια πλευρά κατηγορούσε την άλλη για ακρότητες και βαρβαρότητες. Στο βιβλίο “Το Ελληνικό Κατύν”, εκδ. “Ο ΡΗΓΑΣ”-2007, γίνεται αναφορά σε ειδικά συνεργεία που οργανώθηκαν από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες για να βγάζουν από πτώματα τα μάτια, να κόβουν τα μέλη και να τα εκθέτουν ανίερα ακρωτηριασμένα, ώστε να διαπιστώνεται η “βαρβαρότητα” ΕΛΑΣιτών.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΘΕΙΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Στις 16 Δεκέμβρη ολοκληρώθηκε η άφιξη όλων των ετοιμοπόλεμων δυνάμεων της 4^ης Βρετανικής Μεραρχίας. Με τους περίφημους Γκούρκας της 5^ης Ινδικής Μεραρχίας και τους Βρετανούς αλεξιπτωτιστές (τμήματα των οποίων μόλις δύο μήνες πριν είχαν συμμετάσχει στη μάχη του Άρνεμ), η συντριπτική υπεροχή των Βρετανών σε αριθμό ανδρών (στα τέλη του Δεκέμβρη θα φτάσουν σε αριθμό τις 80.000), σε σύγχρονο οπλισμό και σε στρατιωτική πείρα, ήταν αδιαμφισβήτητη! Την ίδια ημέρα διατέθηκαν στη Στρατιωτική Διοίκηση Αθηνών και 16 άρματα Sherman. Στις 17 Δεκέμβρη εμβολίζεται το βασικό "οχυρό" του ΕΛΑΣ στο"ΦΙΞ". Παράλληλα το αγγλικό αρχηγείο στην Αθήνα προς αντιπερισπασμό των πολεμικών συγκρούσεων που λάβαιναν χώρα στις περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά, ετοίμαζε τη δημιουργία δεύτερου μετώπου στην Ήπειρο, όπου ήταν ο σύμμαχός του, ο ΕΔΕΣ του Ζέρβα, που αριθμούσε 12.000 αντάρτες παρατακτική δύναμη, άρτια εξοπλισμένη με βαρύ και ελαφρύ οπλισμό και πυρομαχικά…
Το 9ο Σύνταγμα Καλαμάτας κλήθηκε λοιπόν αργά για βοήθεια, όταν ο συσχετισμός των δυνάμεων μεταβαλλόταν ραγδαία σε βάρος του ΕΛΑΣ. Μια σημαντική τοπική επιτυχία αποτέλεσε βέβαια η επίθεση της 2^ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στα ξενοδοχεία «Σέσιλ» και «Πεντελικόν» στην Κηφισιά και η σύλληψη του Βρετανού διοικητή, 50 αξιωματικών και 500 σμηνιτών! Πράγμα που έδειχνε ότι η κάμψη των πεισμόνων ανταρτών θα αργούσε.

Η ΑΦΙΞΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ 9^ου ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Μόλις την Παρασκευή στις 22 Δεκέμβρη το 9ο Σύνταγμα (Β' και Γ' Τάγμα) φτάνει στην Ελευσίνα (μειωμένο κατά ένα Τάγμα)! Κατά συνέπεια η συνεισφορά του στη "Μάχη της Αθήνας" είναι μικρή, όμως διόλου ευκαταφρόνητη. Διοικητής του 9ου Συντάγματος ήταν ο Αντ/ρχης Ηλίας Κλάπας από το Χαρακοπιό Πυλίας και Καπετάνιος ο Ναπολέοντας Παπαγιαννόπουλος. Το Β' Τάγμα είχε διοικητή τον Τάσο Αναστασόπουλο και καπετάνιο τον Αρίστο Καμαρινό και το Γ' Τάγμα είχε διοικητή τον υπολοχαγό Κ. Παναγόπουλο και καπετάνιο τον Δ. Πυρπιρή.
Σύμφωνα με το έγκριτο βιβλίο του Σπύρου Κωτσάκη, εκείνη την ημέρα της άφιξης του 9ου Συντάγματος στην Ελευσίνα, η 1η Ταξιαρχία δεχόταν σφοδρές επιθέσεις και η θέση της ήταν δύσκολη. Στην Ελευσίνα αποφασίστηκε να πάει δύναμη της 8ης Ταξιαρχίας για ν' αντιμετωπίσει ενδεχόμενη βρετανική απόβαση και το 9ο Σύνταγμα να έρθει στην περιοχή Περιστέρι - Μπαρουτάδικο. (Επρόκειτο για τη διαταγή ΑΠ 247). Δύσκολο όμως ήταν για τους αντάρτες του βουνού να προφυλαχθούν και να πολεμήσουν στα "ντουβάρια"! Έπρεπε για πρώτη φορά να πολεμήσουν σε κατοικημένο μέρος το οποίο οι περισσότεροι δεν γνώριζαν και η οδομαχία ήταν για αυτούς ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Πολλούς από τους αντάρτες του βουνού που είχαν βρεθεί από νωρίς στην Αθήνα (από Καρπενήσι, Άμφισσα, Δομοκό κλπ) τους θέριζαν αρχικά οι Άγγλοι σαν τα στάχυα!
Σύμφωνα με μαρτυρίες του αντάρτη Χρήστου Ν. Αντωνακάκη που πολέμησε στον 6ο Λόχο του λοχαγού Θανάση Καρδάση (βλπ Φώτο), στην πορεία του 9ου Συντάγματος προς την πόλη, "...έβλεπαν τη νύχτα τ' αεροπλάνα των Άγγλων να πολλαπλασιάζονται στον Αττικό ουρανό και να ρίχνουν μεγάλες φωτοβολίδες για να επισημαίνουν τις θέσεις των ανταρτών. Οι επιθέσεις ήταν σφοδρές. Οι αντάρτες συναντούσαν παντού εγγλέζικα άρματα μάχης, τα οποία προσπαθούσαν ν' ανατινάξουν με νάρκες και με αντιαρματικές χειροβομβίδες, στήνοντας καθημερινώς οδοφράγματα. Στην διασταύρωση της οδού Πειραιώς και Ιεράς οδού οι αντάρτες σαμποτέρ του 6ου Λόχου Β' Τάγματος, ανατίναξαν δύο άρματα μάχης μπροστά από τα οδοφράγματα. Μάχες έγιναν στις φυλακές Χατζηκώστα και στην περιοχή της πλατείας Κουμουνδούρου, τις νυχτερινές πάντα ώρες..".
Σύμφωνα με το βιβλίο του Βασ. Μπαρτζιώτα ("Φάνη"): "...η υποχώρηση των ΕΛΑΣιτών από την Καλλιθέα και η κατάληψή της από τους Άγγλους, δημιουργούσε σοβαρούς κινδύνους για όλη την παράταξη του ΕΛΑΣ. Ήταν ολοφάνερο ότι οι Άγγλοι θα προχωρούσαν, μέσω της οδού Πειραιώς, στο Μεταξουργείο και το Βοτανικό και θα επιχειρούσαν μεγάλο κυκλωτικό ελιγμό προς το στενό του Δαφνίου για να εγκλωβίσουν όλον τον ΕΛΑΣ που πολεμούσε στο Κέντρο της Αθήνας... Αντιμετωπίστηκε η κατάσταση με κινητοποίηση όλων των δυνάμεων. Ο λαός των συνοικιών Μεταξουργείου, Ακαδημίας Πλάτωνος, Κολωνού, Βοτανικού κτλ, κινητοποιήθηκε και σχημάτισε μια τεράστια φάλαγγα δουλευτών με λοστούς και σκαπάνες, φτιάχνοντας ορύγματα, αντιαρματικές τάφρους, πολυβολεία, οδοφράγματα, κατά μήκος της οδού Πειραιώς από το Μεταξουργείο μέχρι το Βοτανικό (Βλπ φώτο 10). Παράλληλα αφοπλίστηκαν διάφοροι αντάρτες της επαρχίας που δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στις συνθήκες της πόλης και εξοπλίστηκε ένα καινούργιο εργατικό Μικτό Σύνταγμα που πήρε θέσεις μάχης..."!
Τα τμήματα του Β' Τάγματος 9ου Συντάγματος ήταν εγκατεστημένα στην Ακαδημία Πλάτωνος στον Κολωνό και από εκεί εξορμούσαν κατά των Άγγλων. Σκληρές μάχες σημειώθηκαν και στην οδό Ίωνος στην Ομόνοια, στο θέατρο Κοτοπούλη και στην πλατεία Κουμουνδούρου.
Στις 27 Δεκέμβρη, ημέρα Τετάρτη (μετά τη μη υλοποίηση της ανατίναξης της “Μεγάλης Βρετανίας” και τη λήξη των άκαρπων διαπραγματεύσεων μεταξύ Τσόρτσιλ και Ήντεν που είχαν καταφτάσει εσπευσμένα στην Αθήνα και των εκπροσώπων του ΕΛΑΣ), σύμφωνα με τον Σπύρο Κωτσάκη το 9ο Σύνταγμα Καλαμάτας είχε πλέον προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του αγώνα: "Τώρα μπήκε στη μάχη και το 9ο Σύνταγμα. Μπορούμε λοιπόν ν' αποσύρουμε στη Φιλαδέλφεια για απαραίτητη ανάπαυση και ανασυγκρότηση το 7ο Σύνταγμα από το 7ο Συγκρότημα (Γηροκομείο - Αμπελόκηποι), και την 8η Ταξιαρχία στα Άνω Λιόσια - Καματερό ενισχύουμε με το 9ο Σύνταγμα και τα 4 αντιαρματικά πυροβόλα της 8ης Ταξιαρχίας, παίρνοντας θέση στην περιοχή Ακαδημία Πλάτωνος-Κολοκυνθού-Κολωνός, και οργανώνουμε επιχείρηση διείσδυσης στην εχθρική διάταξη και εγκατάσταση δικής μας εστίας στα Άνω Πετράλωνα-Κεραμικό. Ο Θάνος Αθηνέλλας θα παρακολουθήσει από το ΣΣ την εκτέλεση της επιχείρησης από το Μικτό Απόσπασμα. Για την ενίσχυση αυτής της επιχείρησης όλες οι δυνάμεις σ' όλα τα μέτωπα -μαζί και η 2η Μεραρχία- θα ενεργήσουν αντιπερισπασματικές επιθέσεις και επιδρομές..."!
Σύμφωνα πάλι με τη μαρτυρία του αντάρτη Χρήστου Αντωνακάκη "οι Εγγλέζοι αφού πληροφορήθηκαν τις θέσεις των ανταρτών στην περιοχή του Κολωνού, αμέσως επιτέθηκαν με πολλά άρματα μάχης και άρχισε μια μάχη πολύ σκληρή που τελείωσε μετά από μία ημέρα με απώλειες και νεκρούς και τραυματίες εκατέρωθεν"! (* Σε εκείνη τη μάχη πολέμησαν και εξιστορούσαν αντάρτες από το χωριό μου, Χανδρινού Πυλίας, οι: Κώστας Δαρσακλής ("Κολέγας"), Λιας Καραχάλιος ("Τραγαλολιάς"), Γιαννούλης Λύρας, Γιάννης Καλύβας, Λιας Ράλλης κ.α., ενώ τραυματίστηκε σοβαρά από σφαίρα που του διαπέρασε την κάτω γνάθο ο Νίκος Τζιάκας. "Χίλια χωριά στη δίνη του Χρόνου, σελ.340).
Στη συνέχεια δόθηκε διαταγή για σταδιακή υποχώρηση του 9ου Συντάγματος Καλαμάτας με προσπάθεια διατήρησης ανοικτών των δυτικών δρομολόγιων διαφυγής του ΕΛΑΣ. Εκείνη την περίοδο θα άρχιζαν οι πολύ ισχυρές βρετανικές επιθέσεις ταυτόχρονα προς το βόρειο τμήμα της πόλης καθώς και στις δυτικές συνοικίες.
Σύμφωνα με τον Χρήστο Αντωνακάκη, ο 6ος λόχος του λοχαγού Καρδάση του Β' Τάγματος, οχυρώθηκε στον ποταμό Κηφισό στη γέφυρα του Αιγάλεω στον Αϊ Γιώργη, δίπλα στα προσφυγικά σπίτια. Εκεί δίνοντας μάχη κατά των αγγλικών αρμάτων μάχης, καθήλωσε τους Άγγλους που όταν τους εντόπισαν έβαλλαν συνεχώς πυρά δια των πυροβόλων τους κατά των θέσεων των ανταρτών. Η σύγκρουση αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να καθυστερήσει 2 περίπου ώρες η προέλαση των αγγλικών αρμάτων. Μετά ο λόχος αποσύρθηκε προς το Χαϊδάρι, όπου τη νύχτα το σφυροκόπησε ο αγγλικός στόλος από τον Πειραιά. Ο Λόχος αναγκάστηκε σε οπισθοχώρηση προς Ελευσίνα και στη συνέχεια έφυγε για το Μοριά και εγκαταστάθηκε για λίγο στους Μύλους. Τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου του 1945 επέστρεψε στη Μεσσηνία και εγκαταστάθηκε στον Μελιγαλά, μέχρι τη συμφωνία της Βάρκιζας, στις 12 Φεβρουαρίου του 1945, όπου τελικά ο ΕΛΑΣ παρέδωσε τον οπλισμό του κατόπιν εντολής του Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, στη Μεσσήνη

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ “ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΩΝ”

Στις 31 Δεκέμβρη, με τη βοήθεια και των ανελέητων βομβαρδισμών της RAF, η «κόκκινη συνοικία», η Καισαριανή, μετά από ηρωική τριήμερη αντίσταση, είχε πια πέσει και μαζί της όλες οι ανατολικές συνοικίες (Βύρωνας, Παγκράτι, Υμηττός). 300 άμαχοι τουλάχιστον σκοτώθηκαν και άλλοι τόσοι μαχητές και μαχήτριες του ΕΛΑΣ από τους βομβαρδισμούς. Ακολούθησε η επίθεση στο Βόρειο τμήμα της Αθήνας. Οι Βρετανικές και Κυβερνητικές δυνάμεις εφάρμοσαν ενέργεια σε δύο κατευθύνσεις, από Γουδί και Ρουφ, με τη μορφή λαβίδας τα άκρα της οποίας συγκλίνουν προς τις βόρειες εξόδους της Αθήνας. Σκοπός η εκκαθάριση των περιοχών δυτικά του Λυκαβηττού. Το βράδυ της 2ας Ιανουαρίου τμήματα της 28^ης Ταξιαρχίας Πεζικού κινήθηκαν στη γενική κατεύθυνση Γουδί- Γκύζι-Τουρκοβούνια και Ψυχικό-Φιλοθέη-Καλογρέζα. Οι μάχες που διεξήχθησαν ήταν ιδιαίτερα σκληρές, με τους κομμουνιστές να αμύνονται με πείσμα και αποφασιστικότητα, έχοντας μετατρέψει σε φρούρια πολλές πολυκατοικίες. Ενώπιον του κινδύνου να κυκλωθούν, το Ά ΣΣ του ΕΛΑΣ διέταξε πριν το ξημέρωμα της 4^ης Γενάρη, αντεπιθέσεις για την ανακατάληψη απολεσθεισών θέσεων και την απαγόρευση της περαιτέρω προέλασης των αντίπαλων δυνάμεων. Χωρίς όμως ουσιαστικό αποτέλεσμα. Από τα ξημερώματα της 4^ης Ιανουαρίου, τμήματα της 2^ης Ταξιαρχίας Αλεξιπτωτιστών, μαζί με τρία Τάγματα Εθνοφυλακής, ξεκίνησαν την εκκαθάριση των περιοχών Μεταξουργείου- Βάθης, με σκοπό την κίνηση προς πλατεία Ομονοίας- πλατεία Αττικής. Οι μάχες που ακολούθησαν ήταν από τις σκληρότερες της περιόδου και είχαν ως αποτέλεσμα την συντριβή των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Πολλοί τότε κάτοικοι της περιοχής θυμούνται την ορμητική διείσδυση των «κοκκινοσκούφηδων» Βρετανών Αλεξιπτωτιστών, τους ελεύθερους σκοπευτές του ΕΛΑΣ στις σκεπές σπιτιών, τη χρησιμοποίηση αμάχων από τους Βρετανούς ως ασπίδα και τις ανήθικες εν ψυχρώ εκτελέσεις συλληφθέντων ανταρτών. Δεν απέμεναν πλέον δυνατότητες αντίδρασης, τα πυρομαχικά ήταν ελάχιστα και η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ αποφάσισε την έναρξη της σύμπτυξης κατά το βράδυ της 4^ης προς 5^η Ιανουαρίου, ακολουθώντας το μόνο ανοικτό δρομολόγιο διαφυγής, προς τη βόρεια έξοδο της Αθήνας για κίνηση προς Στερεά Ελλάδα. Στον Πειραιά παρά την πίεση που δέχθηκε ο ΕΛΑΣ από τις βρετανικές δυνάμεις (που υποστηρίζονταν από τα πυρά ελληνικών και βρετανικών πλοίων και από τα αεροσκάφη της RAF), συμπτύχθηκε υποδειγματικά προς τις περιφερειακές συνοικίες, οι οποίες αποτελούσαν φιλικές γι’ αυτόν περιοχές. Στις 6 Ιανουαρίου 1945 ο Σκόμπυ εξέδωσε έκτακτο ανακοινωθέν: “Αι μάχαι εις τας Αθήνας και τον Πειραιά κατέπαυσον…”!

Στις 11 Ιανουαρίου υπογράφηκε ανακωχή, με την οποία ο ΕΛΑΣ υποχρεωνόταν να αποσυρθεί από την Αττική, μεγάλα τμήματα της Στερεάς, τμήματα της Πελοποννήσου, την Εύβοια, την Θεσσαλονίκη, τη Ζάκυνθο, τα Κύθηρα, τις Κυκλάδες και τις Σποράδες. Ορίστηκε η ανταλλαγή αιχμαλώτων και η απελευθέρωση εκ μέρους του ΕΛΑΣ όλων των αστυνομικών και χωροφυλάκων καθώς και των Βρετανών στρατιωτών. Αδιαμφισβήτητα ο Δεκέμβρης του 1944 ήταν ο μήνας που καθόρισε την μοίρα της μεταπολεμικής Ελλάδας! Η συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945) θα αποτελέσει μια ψευδαίσθηση ειρήνευσης. Θα ακολουθήσει ο “μονόπλευρος εμφύλιος” των ακροδεξιών ομάδων κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και μόλις 13 μήνες αργότερα θα ξεκινούσε ο τριετής “Εμφύλιος πόλεμος”.

ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΣΤΑ «ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ» – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Με το πέρασμα των χρόνων η «Μάχη της Αθήνας» μυθοποιήθηκε και από τις δύο πλευρές. Πολλοί Αριστεροί μιλούσαν για τη “μεγάλη χαμένη ευκαιρία” και ως αιτίες της ήττας ειπώθηκαν διάφορες: 1^ον) Ότι ο ΕΛΑΣ δεν στράφηκε από τις πρώτες ημέρες εναντίον των Βρετανών αποικιοκρατών αλλά πραγματοποίησε επιθέσεις μόνο σε κυβερνητικά τμήματα. ( Ότι “αντί Βρετανών, κυνηγούσε άσκοπα χωροφύλακες”). 2^ον) Η έλλειψη αντιαρματικών όπλων και γενικότερα βαρέως οπλισμού του ΕΛΑΣ. 3^ον) Οι εκδηλώσεις επιθέσεων του ΕΛΑΣ για την κατάληψη στόχων, χωρίς πρώτα να έχουν συγκεντρωθεί επαρκείς δυνάμεις. 4^ον) Η έλλειψη πολεμικής πείρας στα περισσότερα μέλη του ΕΛΑΣ Αθηνών. (Επρόκειτο κυρίως για ενθουσιώδεις οπλισμένες ομάδες νεαρών). 5^ον) Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των λίγων τμημάτων του ΕΛΑΣ της Επαρχίας που κατέφθασαν, με τις αθηναϊκές μονάδες. 5^ον) Ότι δεδομένης της συντριπτικής υπεροχής πυρός, των δεκάδων αρμάτων και αεροσκαφών των Βρετανών, ο ΕΛΑΣ κακώς δεν διοχέτευσε όλα τα μάχιμα τμήματά του στην πρωτεύουσα. Αν και κάτι τέτοιο βέβαια -η κάθοδος εμπειροπόλεμων μονάδων της Μακεδονίας και της Ηπείρου που τότε καταδίωκαν τον Ναπολέοντα Ζέρβα- δεν ήταν ούτε εύκολη (χωρίς μηχανοκίνητα μέσα) ούτε εγγυούνταν την κατάληψη της Πρωτεύουσας.

Όποια κατάληξη όμως κι αν είχαν τα γεγονότα, η λαϊκή ένοπλη πάλη του Δεκέμβρη υπήρξε φαινόμενο μοναδικό σ' όλη την καπιταλιστική Ευρώπη μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και στις μάχες των 33 ημερών αναδείχτηκαν η μαχητικότητα, η μαζική λαϊκή οργάνωση, η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη και η πολιτική επαγρύπνηση μαζί με την αυτοθυσία σ' έναν αγώνα που δόθηκε με πρωταγωνιστές την Εργατική Τάξη και το Κόμμα της. Μια ηρωική πάλη κατά των συνδυασμένων δυνάμεων του βρετανικού ιμπεριαλισμού και της ντόπιας αστικής τάξης που δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει ακόμα και τα Τάγματα Ασφαλείας.

ΜΠΟΡΟΥΣΕ Ο ΕΛΑΣ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΠΡΙΝ ΤΟΝ «ΔΕΚΕΜΒΡΗ»;

Ένα ενδιαφέρον όμως ερώτημα θα ήταν το αν πράγματι ο ΕΛΑΣ μπορούσε να έχει καταλάβει την εξουσία τις ημέρες της απελευθέρωσης της Αθήνας (12 Οκτώβρη 1944) ώστε να μην έρθει ο Δεκέμβρης! Και η απάντηση είναι βεβαίως υποθετική αφού η Ιστορία δεν γράφεται με το "εάν"...
Η Κατάκτηση της Εργατικής Εξουσίας προϋπέθετε όμως σίγουρα το διαχωρισμό των ΕΑΜικών δυνάμεων από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους των "συμμάχων" και της Κυβέρνησης Παπανδρέου, πράγμα που θα όξυνε την Ταξική Πάλη! Προϋπέθετε ακόμα αναδιάταξη των συμμαχιών μέσα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ σε βάση Επαναστατική και μετατροπή των φύτρων Εξουσίας (Λαϊκός Στρατός, Λαϊκή Δικαιοσύνη) σε όργανα της επαναστατικής δράσης! Επίσης έπρεπε να προετοιμαστούν το Κόμμα και ισχυρές λαϊκές δυνάμεις για την εφαρμογή σχεδίου κατάληψης της Πρωτεύουσας αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών, το ίδιο και της Θεσσαλονίκης και άλλων βασικών κέντρων της χώρας. Και η αλήθεια είναι ότι το ΚΚΕ ήταν ιδεολογικά- πολιτικά “ανέτοιμο” για να διαμορφώσει τέτοιες εξελίξεις! Η πολιτική της "Εθνικής Ενότητας" που βρισκόταν πίσω και από το στάδιο της Αστικοδημοκρατικής Επανάστασης, ήταν τότε η γενική "ΓΡΑΜΜΗ" του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος που ακολούθησε στην Ελλάδα και το ΚΚΕ. Αυτή υλοποιήθηκε βεβαίως και στις χώρες που αποσπάστηκαν τελικά από το ιμπεριαλιστικό σύστημα (Πολωνία, Βουλγαρία, Ρουμανία κλπ). Με μια όμως μεγάλη διαφορά! Ότι σε αυτές τις χώρες ΥΠΉΡΧΕ η ΆΜΕΣΗ παρουσία του Κόκκινου Στρατού, ενώ ταυτόχρονα ασκούσε γενικότερη επίδραση, ο αποτρεπτικός στους δυτικούς σχεδιασμούς, ρόλος της ΕΣΣΔ! Ακόμα και στη Γιουγκοσλαβία για παράδειγμα, ο Τίτο έφτασε στο Βελιγράδι στις 27 Οκτώβρη 1944, αφού προηγουμένως στις 20 Οκτώβρη, ο Κόκκινος Στρατός είχε απελευθερώσει τη Γιουγκοσλαβική πρωτεύουσα, μαζί με παρτιζάνικο στρατό... Αντίθετα στην Ελλάδα υπήρχε ο Βρετανικός Στρατός!

Διάφοροι επικριτές του «Δεκέμβρη» και του ΚΚΕ μιλούν για αντιφατική πολιτική γραμμή του Κόμματος επειδή κινούταν ανάμεσα στην πολιτική λύση και τον ένοπλο αγώνα για την κατάκτηση της εξουσίας. Όμως το βαθύτερο αντιφατικό γεγονός ήταν ότι το ΚΚΕ, όντας καθοδηγητής της ένοπλης πάλης, συμμετείχε σε μια Αστική Κυβέρνηση με πολιτικό στόχο την “ομαλή αστικοδημοκρατική εξέλιξη” ως μεταβατική στην πάλη για το Σοσιαλισμό! Τέτοια εξέλιξη όμως ήταν ανεδαφική! Η ανατροπή του συσχετισμού δυνάμεων, όπως είχε δημιουργηθεί προς το τέλος της Κατοχής, προϋπέθετε Ταξική Σύγκρουση, αιματηρή τρομοκρατία εκ μέρους της Αστικής Τάξης (που είναι λογικό ότι "δε θα καθόταν με σταυρωμένα τα χέρια"), ανεξάρτητα πόσο το συνειδητοποιούσε τότε αυτό το ίδιο το ΚΚΕ! Όμως η Ταξική Πάλη έχει τους δικούς της αναπότρεπτους νόμους! Εκ μέρους της Αστικής Τάξης, τους νόμους της ταξικής αυτής πάλης, διατύπωσε ο Γεώργιος Παπανδρέου:
"Το συμπέρασμα είναι ότι ο Δεκέμβριος μπορεί να θεωρηθεί "Δώρον του Υψίστου"! Αλλά διά να υπάρξει ο Δεκέμβριος, έπρεπε προηγουμένως να είχωμεν έλθει εις την Ελλάδα. Και τούτο ήτο δυνατόν μόνο με την Συμμετοχή και του ΚΚΕ εις την Κυβέρνησιν, δηλαδή με τον ΛΙΒΑΝΟΝ. Και δια να ευρεθούν εδώ οι Βρετανοί, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι δια τη Νίκην, έπρεπε προηγουμένως να είχεν υπογραφεί το Σύμφωνον της ΚΑΖΕΡΤΑΣ. Και διά να γίνει Στάσις - "Το Δώρον του Υψίστου"- έπρεπε προηγουμένως να επιμείνω εις την άμεσον αποστράτευσιν του ΕΛΑΣ και να θέσω το ΚΚΕ ενώπιον του διλήμματος ή να αποδεχθεί ειρηνικώς τον αφοπλισμόν του ή να επιχειρήσει την Στάσιν, υπό συνθήκας, οι οποίαι οδηγούν εις την συντριβήν του. Αυτή είναι η Ιστορική αλήθεια”!