…συλλογική μνήμη των απανταχού Αλαγόνιων ως το «ΚΟΙΝΟ ΑΛΑΓΟΝΙΑΚΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ».
Τόπος που έχει προσφέρει μεγάλο αριθμό αγωνιστών, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Νικήτας (Νικηταράς) Σταματελόπουλος «εγεννήθηκα εις ένα χωρίο, την Μεγάλη Ανστάσοβα, απεδώ από τον Μυστρά και προς την Καλαμάτα».
Όλα άρχισαν το έτος 1640 όταν ο Θεόδωρος Χανδρινός, με καταγωγή από την Αλαγονία, γραμματικός στο επάγγελμα, χτίζει το μοναστήρι το οποίο αφιερώνει στην Παναγία.
Η επιλογή της θέσης, η οποία ήταν εκτός των οικισμών της Αλαγονίας, δεν ήταν τυχαία. Καθώς επίσης και η τοίχισή του. Και η αγορά παρακείμενης σημαντικής γης για την επιβίωσή του. Για αυτό και εκατό χρόνια αργότερα, όπως διαβάζουμε στον Κώδικα της μονής, διαβιούν σε αυτό 13 ιερείς και μοναχοί.
Έτσι στο ξεκίνημα του αγώνα είναι ισχυρό, διοικητικά ημι-αυτόνομο καθόσον Σταυροπηγιακό, δηλαδή εξαρτώμενο από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, αλλά στην εσχατιά του Πατριαρχείου, και αναγνωρισμένο στη συνείδηση του λαού του Ταϋγέτου ως ένας ασφαλής, οχυρός και ελεύθερος τόπος.
Στις 3 Ιανουαρίου του ’21 Θοδωρής Κολοκοτρώνης αναχωρεί από τη Ζάκυνθο και στις 6 Ιανουαρίου φθάνει στη Καρδαμύλη στο φίλο του καπετάν Παναγιώτη Μούρτζινο. Στέλνει μήνυμα στις επαρχίες της Μεσσηνίας, Μιστρός, Καρύταινας, Φαναρίου, Λεονταρίου, Αρκαδίας, Τριπολιτσάς να έρθουν να τον βρουν και τους διαμηνύει ότι την ημέρα του Ευαγγελισμού να είναι έτοιμοι και κάθε επαρχία να κινηθεί εναντίον των Τούρκων.
Ο Γρηγόρης Δικαίος στις 26 Ιανουαρίου προσέρχεται στη συνέλευση των προεστώτων της Πελοποννήσου στη Βοστίτσα (Αίγιο) και με λόγια που κινούνται μεταξύ της διπλωματίας και του εθνικού ζήλου προσπαθεί να τους παρακινήσει στην έναρξη του αγώνα της ανεξαρτησίας. Η αντιμετώπιση που του επεφυλάσσουν είναι αποκαρδιωτική. Απηυδισμένος ο φλογερός Αρχιμανδρίτης εκτοξεύει τη φοβερή απειλή του η οποία σε λίγους μήνες θα γίνει πραγματικότητα. «Είμαι διατεταγμένος από τη Σεβαστή Αρχή να μισθώσω 1000 Πισινοχωρίτες και Σαμπαζότες και άλλους τόσους Μανιάτας και να κάμω την αρχή της επανάστασης και όποιον πιάσουν οι Τούρκοι ξαρμάτωτο, ας τον θανατώσουν».
Αμέσως φεύγει και μεταβαίνει σε αυτό εδώ το μέρος της μονής και συναντάται με τους Αναγνωσταρά και Νικηταρά για να τους μεταφέρει το μήνυμα για την έναρξη του αγώνα.
Στις αρχές της άνοιξης, στις 17 Μαρτίου, οι Νικηταράς, Παπαφλέσσας, Αναγνωσταράς, με πλήθος αγωνιστών, πάλι από αυτό τον ιερό χώρο αποφασίζουν να κινηθούν προς την Ι. Μονή Βελανιδιάς και παράλληλα αναλαμβάνουν την επιχείρηση της εκφόρτωσης πλοίου και μεταφοράς των πολεμοφοδίων στην μονή όπου εδρεύει το προσωρινό στρατηγείο των επαναστατών. Μέρος του φορτίου μεταφέρεται στην Μονή Μαρδακίου όπου οι Αλαγόνιοι κατεγίνοντο πυρετωδώς με το δέσιμο φυσεκίων κάνοντας χρήση των βιβλίων της Μονής.
Την αυγή της 22ης Μαρτίου οδεύουν ξανά προς τη Μονή Βελανιδιάς και συνενώνονται με τους άλλους μεσσήνιους και πελοποννήσιους αγωνιστές. Το απόγευμα της ίδια ημέρας, ο ηγεμών της Μάνης Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης ο οποίος είχε κληθεί από τον τούρκο διοικητή της πόλης της Καλαμάτας, Σουλεϊμάν Αγά Αρναούτ ογλούν, να έρθει και να διώξει τους κλέφτες, τον απορρίπτει και ενώνεται με αυτούς. Τους Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Αναγνωσταρά, Νικηταρά και λοιπούς καπεταναίους. Ο Τούρκος διοικητής αντιλαμβάνεται το μάταιο της υπόθεσης. Η εθνική ομοψυχία έχει κερδίσει, η πόλη παραδίδεται αναίμακτα. Η πρώτη ελεύθερη ελληνική πόλη και η πρώτη στα Βαλκάνια, μετά από 4 αιώνες οθωμανικής επικυριαρχίας.
Μάιος 1826. Ο αγώνας μετά από 5 έτη αιματοχυσίας αλλά και μεγάλων εθνικών διχασμών, κινδυνεύει τελειωτικά να χαθεί. Όλα τα κάστρα και οι πόλεις της Ρούμελης και του Μοριά έχουν πέσει. Ο Ιμπραήμ κατακαίει την Πελοπόννησο. Ο Κολοκοτρώνης συναντά τον Μαυρομιχάλη, τον Μούρτζινο, τον Κουμουτουράκη και άλλους οπλαρχηγούς Μανιάτες και Αλαγόνιους και γράφουν στην στρατιωτική επιτροπή: «βλέποντες τον ηρωισμό του Μισολογγιού, απεφασίσαμεν ή να αποθάνωμεν ή να πολεμήσωμεν. Και όλοι εννούμεθα το μόνο ζητώντες, πυριτόβολα».
Στις 24 Μαΐου, ένα σώμα του στρατού του Ιμπραήμ περνώντας από το Δυράχι και την Ξεροβούνα, φθάνει στην Αλαγονία. Η αμυντική γραμμή των Αλαγόνιων επικεντρώνεται στου Μάνεση. Η δύναμη εκτιμάται σε μερικές εκατοντάδες επίλεκτους και αποφασισμένους. Ακολουθεί σκληρή μάχη αλλά το Μάνεση πέφτει. Οι γέροντες του χωριού της επόμενης γενιάς όταν γράφονταν η ιστορία των γεγονότων του αγώνα, έλεγαν πως οι χαράδρες γύρω από το Βίτσι και τις Ντελετές ήταν γιομάτες τούρκικα κουφάρια. Στη συνέχεια οι αγωνιστές υποχωρούν γύρω από τη Μεγάλη Αναστάσοβα. Η διάταξη του χωριού ήταν τέτοια που όποιος ξένος έμπαινε στο εσωτερικό του δέχονταν πυρά από πολλές κατευθύνσεις. Οι Αιγύπτιοι καθηλώνονται. Αρχίζουν να βάζουν φωτιές. Αλλά δέχονται επιθέσεις από τις γύρω πλαγιές. Εκτιμούν ότι υπάρχει κίνδυνος εγκλωβισμού τους γιατί πράγματι ο Κολοκοτρώνης βάδιζε προς την Αναστάσοβα. Όταν έφτασε οι Αιγύπτιοι είχαν φύγει μεν, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του χωριού είχε καεί. Στη συνέχεια οι Αιγύπτιοι κατεβαίνουν προς Καλαμάτα ως τον Αλμυρό καίγοντας τη Σέλιτσα.
Το γεγονός αποτυπώνει η εφημερίδα του αγώνα Γενική Εφημερίδα όπου σημειώνεται: «και είκοσι περίπου γυναίκες Αναστασοβίτισες μετά των παιδιών των και παρθένοι, θεωρούσαι εις εν μέρος ονομαζόμενον Χορηγόσκαλα ότι ήσαν εις κίνδυνον να ζωγρησθώσι από τον εχθρόν, αι μεν αυτών προτιμήσασαι τον έντιμον θάνατον παρά την άτιμον δουλείαν έπεσαν κατά κρημνών άλλαι δε κυλίουσαι πέτρας κατά των εχθρών εφόνευσαν εξ αυτών ικανούς και ούτω διέφυγαν επαξίως την αιχμαλωσία και εξέπληξαν όσους είδον την απόφασίν των ‘Έλληνας και εχθρούς’».
Στις 21 Αυγούστου του 1826, μετά τις νικηφόρες μάχες των Μανιατών στη Βέργα και στο Διρό, ο Ιμπραήμ επιτέθηκε στη Μάνη από την ανατολική πλευρά του Ταϋγέτου και έφθασε στη θέση Άγιος Δημήτριος. Διαίρεσε το στρατό του σε δυο τμήματα και ο ίδιος "ως άλλος Ξέρξης ανέβη εις την κορυφήν του Προφήτη Ηλιού…" για να εποπτεύει τη μάχη. Ο στρατός του προχώρησε στις θέσεις "Κακή Σκάλα" και "Πολεμίστρα", όπου νικήθηκε από τους Μανιάτες, που τον κατεδίωξαν μέχρι τη θέση "Σορός". Η θέση πήρε το όνομά της από τα πτώματα των νεκρών και το σωρό από πέτρες που έχει σχηματισθεί, λόγω της συνήθειας που μέχρι σήμερα έχουν οι περαστικοί να πετούν αναθεματική πέτρα.
Ο Θ. Κολοκοτρώνης συμπληρώνει για εκείνες τις ώρες. «Εγκαρδίωσα με λόγους τους Μανιάτας και συνάχθηκαν πολλοί εις Αλμυρόν. Εγώ επήγα στο στράτευμα στα Δερβένια του Λεονταρίου και το εσήκωσα το στράτευμα και επήγα εις του Μάνεση και έστειλα και ήλθαν τα στρατεύματα τα μιστριώτικα (αλογόνιοι). Όλοι ήμεθα 4000. Τροφάς είχα από το Μιστρά».
Η ανέλπιστη ναυμαχία στο Ναβαρίνο μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων και του τουρκικού στόλου θα σημάνει την οριστική παραίτηση του Σουλτάνου από την νότια Ελλάδα και την στερέωση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.
Οι αριθμοί στα Γενικά Αρχεία του Κράτους που μιλάνε για απονομή αριστείας σε Αλαγόνιους αγωνιστές είναι εντυπωσιακοί.
Μεγάλη Αναστάσοβα 206
Καρβέλι 132
Λαδά 146
Τσερνίτσα 149
Σίτσοβα 278
Μικρή Αναστάσοβα 110
Σύνολο 921
Εντυπωσιακοί αριθμοί σε μια Ελλάδα που δεν ξεπερνούσε τις 900 χιλιάδες. Οκτώ χρόνια μετά η απογραφή έδωσε ενεργό πληθυσμό 600 χιλιάδων και 100 χιλιάδων αναπήρων. Δηλαδή απώλεια ή αναπηρία ενός στους τρεις κατοίκους.
Επιτρέψτε ένα μικρό προσκλητήριο – αναφορά ονομάτων αγωνιστών του ’21.
Μεγάλη Αναστάσοβα, Νέδουσα
Αλεξανδρόπουλος, Μέλιος, Σταματέλος
Καρβέλι
Αλιφέρης, Παπαδάκης, Τζάννες
Λαδά
Βουτζής, Δαμηλάτης, Παπαδόπουλος
Τσερνίτσα – Αρτεμισία
Μασουρίδης, Σαλμάς, Στρούμπος
Αλαγονία - Σίτσοβα
Βασιλάκης, Καλαμαράς, Κουτουμάνος
Πηγές – Μικρή Αναστάσοβα
Αλαμαράς, Παπαδέας, Δημάκης
Ηθικό καθήκον αποτελεί η αναφορά των Μονών που συνεισέφεραν στον αγώνα.
Ι. Μονή Παναγίας Μαρδάκι
Αγίου Αντωνίου Σίτσοβας
Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου
Αγίων Αποστόλων Πηγών
Ι. Μονή Προδρόμου Μέλε Αρτεμισίας
Ι. Μονή Κούρτζενης
Ι. Μονές Λαδά, Σιδερόπορτας και Καρβελίου
Σχεδόν διακόσια χρόνια μετά, ελεύθεροι και με καθολική, κοινή συνείδηση και μνήμη, γιορτάζουμε τις στιγμές της γέννησης του νέου ελληνισμού.
Αποτελεί όμως τουλάχιστον λυπηρή σύμπτωση που μια λέξη αποκρουστική στους τότε ραγιάδες προγόνους μας, μια λέξη οθωμανική, επανήλθε συντρίβοντας την καθημερινότητά μας. Χαράτσι.
Από αυτό εδώ το σημείο – Σήμα της εθνικής μνήμης, όπου ο παγωμένος αλλά ευεργετικός αέρας των κορυφών του Ταϋγέτου καθαρίζει τη σκέψη, μια ημέρα που συμπίπτει με την επέτειο την απόφασης των Αλαγόνιων για την επανάσταση, επιτρέψτε μου να ευχηθώ: Καλή Μνήμη, Καλό Αγώνα και Χρόνια Πολλά!
*Επίκουρος καθηγητής στην Πανεπιστημιακή Σχολή της Καλαμάτας
Διευθυντής του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας
*Ομιλία στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Ιερά Μονή Μαρδακίου για τη συμβολή των Αλαγόνιων στην Επανάσταση του ‘21
