- «ΦΤΙΑΞΕ ΜΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΟΥ ΛΕΙΠΕΙ»
Στο πρώτο μέρος του θέματος, συνεπώς, θα πρέπει να φανταστούμε έναν πολίτη, εμένα, εσάς, κάποιον, που καθώς κινείται στην καθημερινότητά του παρατηρεί ότι κάτι θα μπορούσε να γίνει για να βελτιωθεί μια κατάσταση, για «να γίνει – όπως λέμε – ο κόσμος μας καλύτερος».
Παράλληλα, τυχαίνει να γνωρίζει πως πρέπει να γίνει αυτό το «κάτι», έχει την τεχνογνωσία λόγω σπουδών, λόγω εργασίας ή σκοπεύει να την αποκτήσει και έχει και κάτι ακόμα:
Ένα προσωπικό – ας το πούμε – περίσσευμα. Περίσσευμα σε χρόνο, σε ενέργεια, σε διάθεση, ίσως και οικονομικό.
Η πρώτη πρόταση αυτού του τίτλου προτρέπει αυτόν τον κάποιον, εμένα, εσάς, οποιονδήποτε με τα χαρακτηριστικά που είπαμε, να δημιουργήσει αυτός το πλαίσιο ώστε
αυτός ή και άλλοι άνθρωποι να προσφέρουν τελικά αυτό το «κάτι» που λείπει από τον κόσμο μας.
- ΕΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Ένα ακόμη πιο συγκεκριμένο και προσωπικό παράδειγμα αποτελεί η συνεργασία μου με τα Παιδικά Χωριά SOS. Κάποια στιγμή πίστεψα ότι λείπει από την ζωή μας η κοινωνική, πολιτισμική, οικονομική, περιβαλλοντική αλλά πάνω απ’ όλα παιδαγωγική μεθοδολογία που διεθνώς ονομάζεται «loose parts».
Το θέμα μας δεν είναι να σας γνωρίσω τώρα τα «loose parts», αλλά τί έκανα εγώ μόλις συνειδητοποίησα ότι λείπουν:
(α) Κατέγραψα με αρκετά τεκμηριωμένο τρόπο την πρότασή μου για ένα παιδαγωγικό – εκπαιδευτικό πρόγραμμα,
(β) τα Παιδικά Χωριά SOS την μελέτησαν και
(γ) αφού θέσαμε κάποιες κοινές βάσεις βάλαμε την πρόταση σε εφαρμογή,
(δ) δημιουργώντας δραστηριότητες που μας οδήγησαν τελικά σε πολύ θετικά αποτελέσματα (στην εικόνα απόσπασμα από το σχετικό δελτίο τύπου στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης)..
Τϊ έκανα λοιπόν;
Δημιούργησα – ή καλύτερα συνέβαλα στη δημιουργία – μιας μεθοδολογίας που σιγά – σιγά βρίσκει τον δρόμο της.
Αυτό γίνεται:
(α) από τη μία διαθέτοντας προσωπικό χρόνο, ενέργεια και αξιοποιώντας τεχνογνωσία που – ας πούμε – ταιριάζει στο επαγγελματικό μου προφίλ.
(Παρένθεση εδώ: επειδή είμαι λειτουργός εκπαίδευσης θα προτιμούσα τη φράση «λειτουργηματικό μου προφίλ», αλλά θα ανοίγαμε κι άλλο τη συζήτηση οπότε το παραβλέπω).
(β) Από την άλλη, όμως, η μεθοδολογία αυτή βρίσκει το δρόμο της επειδή ένας σημαντικός θεσμικός φορέας, τα Παιδικά Χωριά SOS, στρέφει κι αυτός ένα κομμάτι της ενέργειάς του προς αυτό το «κάτι».
Το «κάτι» που εγώ διέβλεψα ότι λείπει, προσπάθησα να το δημιουργήσω και συμφώνησε ο φορέας να στηρίξει και να το συν-δημιουργήσει. Έτσι, προσωπικά πίστεψα ότι «ο κόσμος μας θα γίνει καλύτερος».
Να, λοιπόν, στην πράξη τί σημαίνει η πρώτη πρόταση του τίτλου της ομιλίας.
Αυτό προτρέπω όλους να κάνουμε. Η φράση είναι παραλλαγή μιας άλλης που κάποια στιγμή διάβασα και μου άρεσε πολύ: «γράψε εσύ το βιβλίο που βλέπεις να λείπει από το ράφι». Και είναι αλήθεια, έτσι έγραψα το πρώτο μου βιβλίο και έτσι συνεχίζω.
Σήμερα, δεν είμαι πια καθόλου πρωτότυπος, γιατί στο μεταξύ σε όλα τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, καθώς «σκρολάρετε», όλο και κάπου θα δείτε την ωραία – πλην τετριμμένη – φράση:
«Γίνε εσύ η αλλαγή που θέλεις να δεις στον κόσμο».
- «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ»: ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ
Έτσι, μέχρι στιγμής, η ομιλία μου, ίσως δε σας έχει προσφέρει και πάρα πολλά, ίσως και τίποτα άλλο πέρα από μια προσωπική ιστορία για ένα κομμάτι από την εθελοντική μου σχέση με τα Παιδικά Χωριά SOS.
Αν είναι έτσι, ίσως βρείτε λίγο πιο ενδιαφέρον το δεύτερο μέρος του τίτλου, γιατί – αν θυμάστε – μετά το «Φτιάξε εσύ μια υπηρεσία που λείπει για έναν καλύτερο κόσμο» συμπληρώνει η φράση:
«Ο δημιουργικός εθελοντισμός στην πράξη».
Αν σήμερα «γκουκλάρετε» τη φράση «δημιουργικοί εθελοντές» - και λέω σήμερα, γιατί αύριο ίσως τα αποτελέσματα έχουν αλλάξει – θα την βρείτε ελάχιστες φορές, να κινείται στο χώρο της Μεσσηνίας – Καλαμάτας και μόνο τα τελευταία χρόνια (όπως φαίνεται και στην εικόνα που αποτυπώθηκε το ίδιο διάστημα).
Δε θα σας κρύψω λοιπόν, ότι με αρκετή επιμονή προέτρεπα όντως τα τελευταία χρόνια στην Καλαμάτα τους γύρω μου να χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό για τις εθελοντικές μας δράσεις για έναν βασικό λόγο:
Γιατί αναζητούσα μια έκφραση που θα διαφοροποιούσε όσο πιο εύστοχα γινόταν τη μορφή του εθελοντισμού «από τη βάση προς τα πάνω» - «bottom up», όπως λέγεται διεθνώς – από τον εθελοντισμό που ξεκινά από τα πάνω προς τα κάτω, το λεγόμενο – πάλι διεθνώς – «top-down».
Φαίνεται πως ο όρος «δημιουργικός εθελοντισμός» υιοθετήθηκε στην συνείδησή μας, και επιπλέον τον συναντούμε και αλλού – άλλωστε δεν υπάρχουν εύκολα παρθενογενέσεις στην εποχή μας.
Είναι ώρα, λοιπόν, να πάρω την ευκαιρία σε αυτή την γιορτή του εθελοντισμού σήμερα και να τονίσω την πραγματική αξία του «δημιουργικού», του «bottom-up» εθελοντισμού:
Η αξία του έγκειται στο γεγονός ότι ένας πολίτης, εγώ, εσείς, κάποιος, διαθέτει, ή βρίσκει, όση ενέργεια και τεχνογνωσία χρειάζεται για να δημιουργήσει μια θέση εθελοντή, ένα πλαίσιο εθελοντισμού, υλοποιήσιμο, βιώσιμο, που μπορεί να υιοθετηθεί από κάθε ενδιαφερόμενο, με όλα τα χαρακτηριστικά μιας εθελοντικής δράσης, ενώ μέχρι τώρα είχαμε συνηθίσει να τα βρίσκουμε έτοιμα. Είχαμε συνηθίσει να τα βρίσκουμε έτοιμα, ώστε τελικά συμμετείχαμε ως εθελοντές σε κάτι, χωρίς «να προσθέτουμε ή να αφαιρούμε τι».
Όταν ο εθελοντισμός δημιουργείται με πρακτικές «από τη βάση», «bottom-up», ανταποκρίνεται με μεγαλύτερη συνέπεια στα προβλήματα των ανθρώπων, είναι εθελοντισμός στοχευμένος, ίσως πολύ πιο αποτελεσματικός και – αν θέλετε – πιο εμπνευσμένος, πιο εύστοχος και ενδεχομένως πιο βιώσιμος.
Αν τώρα στο δεύτερο κομμάτι του τίτλου μου, βρήκατε κάτι πιο ενδιαφέρον, ίσως σας απογοητεύσω αν σας πω πως και πάλι δεν είπα κάτι καινούργιο.
- ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΟΤΗΤΑ
Εδώ και πολύ καιρό, στην εκπαίδευση έχουμε υιοθετήσει τον όρο της «ενεργούς πολιτότητας» ή «πολιτειότητας» - και οι δύο αποδώσεις του όρου «citizenship» αυτή τη στιγμή είναι στον αέρα (Στην εικόνα αρχική σελίδα από σχετικό ιστότοπο).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύει στην έννοια «active citizenship», στην οποία πρακτικά ο «δημιουργικός εθελοντισμός» είναι, όπως λέμε «εκ των ων ουκ άνευ».
Η ενεργός πολιτότητα μας προτρέπει – όπως ο όρος λέει – να ενεργήσουμε, να έχουμε στάση ενεργητική ως πολίτες, δηλαδή ως μέτοχοι ενός πολιτειακού πλαισίου, μιας πολιτείας, μιας κοινωνίας – αν θέλετε.
Δε μένει, λοιπόν, παρά να αναλογιστεί ο καθένας μας, μέσα από το προσωπικό του επαγγελματικό, λειτουργηματικό, πολιτειακό και πολιτισμικό προφίλ, πώς θα δημιουργήσει την υπηρεσία που βλέπει ότι λείπει για έναν καλύτερο κόσμο.
Θα την δημιουργήσει με το σθένος, τη συγκρότηση - το «θάρρος» αν μου επιτρέπετε – της πρότασης ενός πλαισίου εθελοντισμού, με τον ίδιο να είναι φωτεινό παράδειγμα.
Κι αυτό, γιατί φαίνεται ότι είμαστε πλέον στην εποχή που η κατάρτισή μας, η γνωσιακή και βιωματική συγκρότησή μας, ως επί των πλείστων, μας το επιτρέπει.
Αυτά, λοιπόν, ήθελα να μοιραστώ με την παρέα μας. Την έννοια του δημιουργικού εθελοντισμού, μέσα από το ζωντανό και πρόσφατο προσωπικό βίωμά μου στα Παιδικά Χωριά SOS.
Αγαπητοί συνεργάτες των Παιδικών Χωριών SOS σας ευχαριστώ θερμά και δημόσια για όλα αυτά. Ακόμη και για την δυνατότητα να τα επικοινωνήσω τώρα εδώ.
Και έτσι ομιλία μου μπορεί να ολοκληρωθεί εδώ!
- ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: ΟΙ «ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ» ΤΩΝ «ΚΑΛΩΝ» ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ
Εκτός, αν έχετε κι εσείς παρατηρήσει και συμφωνείτε, πως τα πράγματα στη ζωή δεν έχουν μόνο μία όψη. Ότι δεν αρκεί να ακουστεί μια ιδέα, μια πρόταση, ένα πλαίσιο, ένας κανόνας, ένας νόμος, αν θέλετε και να είναι όλα καλά.
Οτιδήποτε κατ’ αρχήν φαίνεται καλό, θεμιτό, εποικοδομητικό, οτιδήποτε μα οτιδήποτε, ποτέ δε θα παραμείνει τέτοιο χωρίς την καλή προαίρεση και την άοκνη προσπάθεια των ανθρώπων για σύνεση και διορατικότητα.
Στον κόσμο μας έχουμε δει ότι τα πάντα, όσο καλά διατυπωμένα και οργανωμένα κι αν είναι μπορεί να ολισθήσουν σε αθέμιτες πρακτικές, επικίνδυνους ατραπούς, ανάρμοστες ηθικές βάσεις.
Έτσι και ο εθελοντισμός, εύκολα θα μπορούσε να αποτελέσει πεδίο εκμετάλλευσης, χώρο αντιποίησης υπηρεσιών και εξουσιών, πεδίο γκροτέσκων συμπεριφορών και χώρο στρεβλώσεων που μπορεί να μην έχουν όρια και η φαντασία δεν τα χωρά.
Πόσο μάλλον ο δημιουργικός εθελοντισμός.
Θα μπορούσαμε να ανοίξουμε ένα ολόκληρο κεφάλαιο με τους όρους, τα όρια και τους κανόνες που διασφαλίζουν τον εθελοντισμό και τον δημιουργικό εθελοντισμό ως υγιή πεδία ανθρώπινης, κοινωνικής, πολιτισμικής και πολιτειακής δράσης, αλλά πλέον θα έπρεπε να προσθέσουμε λέξεις και στον τίτλο μας.
Κάναμε όμως το χρέος μας να τονίζουμε πως όλα τα πράγματα έχουν δύο όψεις και ίσως τώρα πραγματικά είναι ώρα να κλείσω αυτή τη μικρή παρέμβαση, ευχαριστώντας σας θερμότατα και ευχόμενος σε όλους καλές δημιουργικές εθελοντικές δράσεις, και στην καταπληκτική ομάδα των Παιδικών Χωριών SOS ακόμη περισσότερο.
Σας ευχαριστώ όλους θερμά!
* Η Εισήγηση εκφωνήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2024 στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας, στο πλαίσιο της Εκδήλωσης «Το βαλς του εθελοντισμού» που διοργάνωσαν τα Παιδικά Χωριά SOS Καλαμάτας και δημοσιεύεται με την ευγενική χορηγία επικοινωνίας του Kalamatajournal.gr κατόπιν αιτημάτων των παρευρισκόμενων, προκειμένου να είναι το κείμενο της εισήγησης διαθέσιμο σε σταθερό διαδικτυακό σημείο.
** Ο Δημήτριος Σαρρής είναι Εκπαιδευτικός Μουσικής, Συγγραφέας, Επισκέπτης Καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου, μέλος του Περιφερειακού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας της Περιφέρειας Πελοποννήσου και επιστημονικός συνεργάτης των Παιδικών Χωριών SOS Καλαμάτας ως δημιουργικός εθελοντής.
