Του Δημήτρη Ν. Μπουσούνη 
      Από τα στοιχεία του σύμπαντος κυρίαρχο ρόλο παίζει αναμφισβήτητα ο Χρόνος.

Όπως ο Κρόνος έτρωγε τα παιδιά του έτσι κι ο Χρόνος καταβροχθίζει τα πάντα, εκτός, βέβαια, από τον εαυτό του.

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
              Στα  νησιά το πνεύμα ήταν το ίδιο με της Φιλικής Εταιρείας, δημοκρατικό και επαναστατικό. Στη Σάμο ο λαός είχε πάρει την εξουσία και είχε επαναστατήσει με το Λογοθέτη Λυκούργο. Παρά τη λυσσώδη αντίδραση των κοτζαμπάσηδων οι καρμανιόλοι Σαμιώτες αποφάσισαν να φέρουν την επανάσταση και στη Χίο.  Στις 10 Μαρτίου 1822 οι κάτοικοι κλείνουν τους Τούρκους στα κάστρα και στην ύπαιθρο οι ένοπλοι δεν αφήνουν Τούρκο για Τούρκο ήσυχο. 

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
             Μέσα στο δεύτερο εξάμηνο του 1822 η Τουρκία μπόρεσε να κινητοποιήσει δυνάμεις εναντίον των Ελλήνων. Κι αυτό γιατί απαλλάχτηκε από τον Αλή πασά και τη διατήρηση δυνάμεων στα ρωσικά σύνορα. Η κοτζαμπάσικη όμως εξουσία ανίκανη δεν το εκμεταλλεύτηκε νωρίτερα να οργανώσει το στρατό της και να βρεθεί ετοιμοπόλεμος στις επιχειρήσεις της Τουρκίας. 

Στο Μεσολόγγι η ιστορία είναι διαχρονικά παρούσα. Μπορεί να λέγεται πως η επανάσταση ξεκίνησε στην Πελοπόννησο και εκεί πραγματοποιήθηκαν ορισμένες πολύ σημαντικές μάχες ωστόσο στο Μεσολόγγι ήταν που ο ξεσηκωμός άγγιξε τα όρια του απόλυτου μεγαλείου. 

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
       Ημέρες δόξης βιώναμε τη δεκαετία του ’70, όσοι γυμνασιόπαιδες, αμετακλήτως αμετανόητοι νοικιάζαμε πλησίον της πλατείας της πάνω πόλης. Φτηνά ημιυπόγεια, υπόγεια, ανήλιαγα και στενά δωμάτια με αυτόνομη ή μη είσοδο, γέμιζαν από εφηβικά νιάτα, της φτωχής τάξης, αφού στην κάτω πόλη τα νοικιαζόμενα ενδιαιτήματα ήταν για γερά πορτοφόλια, που η δική μας οικονομική γύμνια μοιραίως τα είχε άδεια.

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
               Οι κοτζαμπάσηδες για να υπερκεράσουν τις λαϊκές δημοκρατικές δυνάμεις συγκαλούν την  1 Δεκέμβρη 1821 στο Άργος την  <<Πελοποννησιακή Γερουσία>>. Σκοπός τους ήταν να πάρουν στα χέρια τους την πολιτική εξουσία και την πλειοψηφία στην εθνοσυνέλευση. Στη Ρούμελη και ο Μαυροκορδάτος είχε δημιουργήσει σώμα τη << Συνέλευση της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος >> ενώ ο Νέγρης στην Ανατολική είχε κάνει το ίδιο με τον  <<Άρειο πάγο >>, σώμα κοτζαμπάσηδων. Έτσι μέσα στην <<Πελοποννησιακή Γερουσία>> κατορθώνουν οι κοτζαμπάσηδες ν’ αποκηρύξουν  το επαναστατικό πνεύμα της Φιλικής και να πάρουν με το μέρος τους και τους Υδραίους. Κολοκοτρώνης και Υψηλάντης δυσαρεστημένοι εγκαταλείπουν το Άργος. Οι συνεδριάσεις μεταφέρονται στην Επίδαυρο  όπου εκεί υπογράφεται στις 28 Δεκέμβρη ο οργανισμός που στην ουσία βάζει φρένο στις αποφάσεις της βουλής σε θέματα διπλωματικά, στρατιωτικά και οικονομικά, όλη η εξουσία δηλαδή περνά στα χέρια των κοτζαμπάσηδων. Υψηλάντης και Κολοκοτρώνης συμβιβάστηκαν και υπόγραψαν όπως και Παπαφλέσσας, Αναγνωσταράς. Έτσι έχουμε εκτόπιση της Φιλικής από τα πράγματα και ο τυπικός θάνατος του πνεύματός της μετά την επανάσταση.

Του Θανάση Παντέ 
Ο εορτασμός των 150 χρόνων της Επανάστασης του 1821 συνέπεσε ως γνωστόν με την Απριλιανή δικτατορία το 1971 και αντιμετωπίστηκε εκ μέρους της ως μία ακόμη ευκαιρία για φανφαρονισμούς και υπερφίαλες εκδηλώσεις, που σήμερα πλέον ελάχιστοι θυμούνται, ούτε καν οι υποστηρικτές του τότε καθεστώτος. 

Του Θανάση Παντέ 
Για το ρόλο των κοτζαμπάσηδων και πόσο απεχθής αυτός ήταν πολλά έχουν ειπωθεί κατά καιρούς, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια αφού δεν συντρέχουν πλέον λόγοι εξωραϊσμού των ιστορικών γεγονότων και ας επιμένουν ορισμένοι να εξωραΐζουν προκλητικά την περίοδο του 1821. Η νήσος Άνδρος είναι μια από τις περιοχές της Ελλάδος όπου ο κοτζαμπασισμός έδειξε το αυταρχικό και σκληρό πρόσωπό του. 

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
          Σε κλίμα έντασης συνεχίζονται οι επιχειρήσεις για την ανεξαρτησία. Στις 23 Ιουλίου του 1821 πέφτει το κάστρο της Μονεμβασίας και στις 6 Αυγούστου του Ναυαρίνου.  Η Τριπολιτζά πολιορκείται από τους Έλληνες και περνά δύσκολες ώρες.  ΟΙ Τούρκοι απεγνωσμένα προσπαθούν να μπουν μέσα και να ενισχύσουν τους πολιορκημένους με τρόφιμα και πολεμοφόδια αλλά δεν το κατορθώνουν.  Ο Τουρκικός στόλος με τον Καρά Αλή κάνει μια προσπάθεια να βγάλει στις ακτές του Μοριά χιλιάδες στρατιώτες αλλά αποτυγχάνει. Η κατάσταση στην Τριπολιτζά είναι φριχτή και αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις. Δύσκολη η διαπραγμάτευση με τους Τούρκους και ο Κολοκοτρώνης συνδιαλέγεται με τους 1500  Αλβανούς μισθοφόρους στρατιώτες που τους υπόσχεται πως θα τους αφήσει ελεύθερους αρκεί να μην πολεμήσουν.  Αυτοί οι Αλβανοί πουλούσαν στη μαύρη αγορά τρόφιμα στους πολιορκημένους, συνεργάζονταν μαζί τους, είχαν σχέσεις μεταξύ τους  και ήταν εύκολο να δεχτούν μια συμφωνία με τους Έλληνες. Στις 23 Σεπτέμβρη 1821 έγινε η πτώση της Τριπολιτζάς, νωρίτερα από ότι είχε προβλεφθεί. Μια ομάδα πολιορκητών με το Π. Δούνια σκαρφάλωσε στα τείχη και από την << πόρτα τ’  Αναπλιού >> μπήκαν μέσα. Οι Έλληνες  ορμούν μέσα και η σφαγή ήταν άγρια. Κράτησε τρεις μέρες, ήταν γενική, χιλιάδες σφάχτηκαν. Ο  Κολοκοτρώνης είδε τις θηριωδίες και προσπάθησε να τις σταματήσει αλλά δεν τα κατάφερε. Την τέταρτη μέρα η πόλη θύμιζε νεκροταφείο, όλα είχαν διαρπαχτεί και η τρομοκρατία απλωνόταν παντού. Μόνο οι Αλβανοί σώθηκαν χάρη στη συμφωνία με το γέρο του Μοριά και ελάχιστοι από τους πολιορκημένους.

Χρονογράφημα του Παναγιώτη Αντωνόπουλου 
          Οι κοτζαμπάσηδες τα ήθελαν όλα δικά τους. Κάποια στιγμή ελισσόμενοι προτείνουν να γίνει ένα μεικτό διοικητικό όργανο που να επιλύει τα στρατιωτικά και πολιτικά προβλήματα. Ο Υψηλάντης αρνείται και κατηγορώντας τους κοτζαμπάσηδες πως βάζουν το προσωπικό τους συμφέρον πάνω από της πατρίδας, αναχωρεί για τη Μεγαλόπολη.  Ο λαός όμως ξεσηκώνεται στα Βέρβαινα όπου ήταν συναγμένοι οι κοτζαμπάσηδες και οι καπεταναίοι συζητώντας για το διοικητικό όργανο και την τακτική του αγώνα.  Τρεις χιλιάδες αντιστέκονται στις 27 Ιουνίου 1821 και με την πολιτική καθοδήγηση Παπαφλέσσα, Αναγνωσταρά, οπλισμένοι διαδηλώνουν στους δρόμους και με στεντόρεια φωνή έξω από το σπίτι του Πετρόμπεη ζητούν τα δίκαιά τους λέγοντας: <<Θέλουμε σύστημα! [ σύνταγμα ]. << Θέλουμε τον Υψηλάντη που ήρθε να σώσει την πατρίδα! >> Αμέσως έριξαν και μερικές τουφεκιές στο αέρα να τρομοκρατήσουν τους κοτζαμπάσηδες και δεν έφευγαν αλλά περίμεναν να βγει κάποιος έξω να συζητήσουν.