Όλοι έχουμε να προσφέρουμε κάτι στην κοινωνία και ίσως αρκετοί νοιώθουμε πως αυτή η προσφορά μας εμποδίζεται. Από τί; Κυρίως από ανθρώπους που έχουν τη δυνατότητα να στερήσουν από το συνάνθρωπο το χώρο δράσης που του αξίζει, σταματώντας, ανατρέποντας ή απλά απογοητεύοντάς τον με μια πράξη, μια λέξη.
‘Ίσως δεν είναι εύκολο να εντοπίσουμε ποιοί φέρονται άδικα εμποδίζοντας τους συμπολίτες τους να προσφέρουν στην κοινωνία απλά και μόνο επειδή βρέθηκαν σε μια θέση ισχύος. Δεν είναι όμως αυτή η αδικία πολύ αρνητική για την κοινωνία;
Το πιο σημαντικό, λοιπόν, δεν είναι ένας να είναι «ο καλύτερος», αλλά κάθε πολίτης να μπορεί να είναι «ο καλύτερος δυνατός».
Μήπως, «ο καλύτερος του χωριού» είναι αυτός που με τη στάση του δίνει χώρο και ενθάρρυνση στους «συγχωριανούς» του να προσφέρουν ο καθείς από το πόστο του; Μήπως «ο καλύτερος του χωριού» δεν είναι απλά αυτός που θέλει μια κατσίκα «σαν του γείτονα» (όπως κάνουν όλοι οι άλλοι στο ανέκδοτο), αλλά αυτός που πιστεύει στο δικαίωμα όλων να έχουν μια «κατσίκα», εφ’ όσον το αξίζουν;
* * *
Ας δούμε, λοιπόν, αυτή την παραλλαγή του ανέκδοτου. Ότι, δηλαδή, ο χωριανός ζητάει από το Θεό «να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα» και στην περίπτωση που ο άλλος θα τη χαρίσει στο δημόσιο χώρο, οπότε ίσως φανεί αυτός «καλύτερος» στο χωριό.
Το ζητάει χωρίς απαραίτητα ο άλλος να έχει τέτοια πρόθεση. Επιπλέον, εμποδίζει τον συνάνθρωπό του να χαρίσει την κατσίκα στο χωριό, χωρίς να διανοείται ότι «απλά» θέλει να προσφέρει ανιδιοτελώς, ότι η ευημερία της κοινωνίας μπορεί να είναι για τον συνάνθρωπό επίσης αναντικατάστατη πηγή ευημερίας. Γιατί, είναι γεγονός ότι μπορεί για τον άλλο ο δημόσιος χώρος είναι το ίδιο σημαντικός με το σπίτι του.
Ίσως πάλι, εμποδίζει τον άλλο θεωρώντας την προσφορά κάτι απλό, δευτερεύον. Τί, όμως, στο «χωριό» – τον δημόσιο χώρο – μπορεί να είναι απλό και δευτερεύον; Το μυαλό του επικριτή θα βρει προσκόμματα, θα τον ξεγελάσει, θα βάλει τις δικές του – κατά τα άλλα σωστές – προτεραιότητες αντίθετα με του άλλου. «Μα τί να την κάνουμε την κατσίκα, αν δεν έχει μονοπάτια να περάσει;» θα πει, προβάλλοντας την ανάγκη για «πιο σοβαρά πράγματα για το χωριό». Και με μιας θα ξεχάσει πως «και τα μονοπάτια και οι κατσίκες χρειάζονται».
Είναι μια νοοτροπία που παραβλέπει πως ο άλλος δεν είναι εναντίον του, απλά αυτό μπορεί να προσφέρει εκείνος… Θα αγνοήσει τελικά πως ίσως αυτή η κατσίκα, η «δημόσια» θα «ανοίξει το μονοπάτι καθώς θα τρώει το χορτάρι» και νομίζοντας πως αγωνίζεται για το σωστό, τελικά «θα ψοφήσει μια κατσίκα», όχι «του γείτονα» αλλά «του χωριού». Ένα ζήτημα βαθιά ριζωμένο στις συμπεριφορές του τόπου μας.
* * *
Γιατί, όμως, διαιωνίζεται αυτή κατάσταση; Γιατί βλέπουμε τους ανθρώπους που προσπαθούν, αντί να δίνουν τις δυνάμεις τους για νέα πράγματα να τις σπαταλούν αναγκαζόμενοι να αντιμετωπίσουν τους συνανθρώπους τους, που αν δεν αδιαφορούν, συχνά κυριολεκτικά τους… πολεμούν;
Κι όμως, αυτά τα «νέα πράγματα» δεν είναι και τόσο «νέα». Συχνά είναι πράγματα που βρίσκουμε σε όλο τον κόσμο που έχει τα ίδια προβλήματα με εμάς. Νέες δοκιμασμένες ιδέες, νοοτροπίες, πρακτικές που στοχεύουν σε έναν βιώσιμο κόσμο για τα παιδιά μας, πολεμούνται γιατί διαταράσσουν ιδέες, νοοτροπίες, πρακτικές βαθιά ριζωμένες, από γενιά σε γενιά, παρότι αντικειμενικά μας φέρνουν διαρκώς σε όλο και πιο δύσκολη θέση, παρότι εξουθένωσαν το ίδιο το περιβάλλον που ζούμε.
Ίσως η έκφραση «βαθιά ριζωμένο ζήτημα» κρύβει την απάντηση γι’ αυτή την κατάσταση. Στο βαθμό που σχεδόν όλο μας το «είναι» φτιάχνεται από τα «υλικά» των γονιών μας, της γενιάς μας, των προπατόρων μας, είναι πολύ δύσκολο να απαρνηθούμε τα αρνητικά στοιχεία τους, που αυτό διαιωνίζει. Ο φθόνος της κατσίκας του γείτονα, ο ψόφος της κατσίκας του χωριού, μόνο και μόνο επειδή δεν ήταν δική μας προτεραιότητα ίσως συνδέεται με κάτι παλιό, που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε.
Αν, όμως, ένας άνθρωπος αρνηθεί τις ίδιες του τις καταβολές, δε θα καταρρεύσει η ύπαρξή του; Πώς ένας άνθρωπος που είδε να τον αναθρέφουν «ψοφώντας την κατσίκα του γείτονα», τώρα θα υπερασπιστεί το δικαίωμα του γείτονα να έχει… κατσίκα; Θα ήταν σωτήριο για την κοινωνία και πολύ αρνητικό για τον ίδιο.
Στην ψυχολογία της εκπαίδευσης, όπου ο νέος άνθρωπος χτίζει τον κόσμο και την ύπαρξή του, βλέπουμε ότι σχετικές λέξεις και φράσεις από την – ας την πούμε – συλλογική μας συνείδηση, όπως «σόι πάει το βασίλειο», «οικογενειοκρατία», «κατά μάνα, κατά κύρη», κ.λπ. αποκαλύπτονται με θαυμαστό τρόπο πρωτίστως ως βαθιά, κεφαλαιώδη ψυχοπαιδαγωγικά ζητήματα, που αφορούν τη σχέση Εκπαίδευσης και Οικογένειας.
* * *
Συνεπώς, αγαπητέ αρχισυντάκτη, ίσως είναι σημαντικό να έχουμε αυτογνωσία κατανοώντας και πότε υποστηρίζουμε «η κατσίκα του γείτονα να ψοφήσει, γιατί θέλει να την.. δωρίσει». Παρατηρώ, μάλιστα, πως το ζήτημα της «κατσίκας του γείτονα» ξεκινάει από τα χρόνιας της σχολικής εκπαίδευσης.
Φανταστείτε, εν κατακλείδι, έναν μαθητή όπου η δασκάλα του επισημαίνει κάτι αθέμιτο που έκανε. Φανταστείτε ότι η πρώτη σκέψη του μαθητή είναι «και ο συμμαθητής μου έκανε το ίδιο αλλά τη γλίτωσε». Δε θα έπρεπε ο μαθητής να σκέφτεται πως «κάθε επισήμανση της δασκάλας μου είναι για τη βελτίωσή μου»;
Να εστιάσει, δηλαδή στην προσωπική του βελτίωση, ανεβάζοντας το επίπεδο της ομάδας, αντί να εστιάζει στον μέσο όρο, τείνοντας να τον υποβιβάσει με τη νοοτροπία του;
Αλλά και η νοοτροπία του μαθητή δεν συνδέεται άμεσα με το οικογενειακό περιβάλλον μέσα στο οποίο χτίζεται η ποιότητα της σχέσης του μαθητή με το σχολείο;
Η «κατσίκα του γείτονα», όπως και η «δωρεά της κατσίκας του γείτονα», αγαπητέ αρχισυντάκτη ως νοοτροπία εμφανίζεται και στην μικρή κοινωνία των εκπαιδευτικών μονάδων. Όμως εκεί έχουμε, τη δυνατότητα να δουλέψουμε πάνω σε αυτό το ζήτημα θετικά. Γι’ αυτό και, συμπληρωματικά, επιχείρησα να θέσω το θέμα και δημοσίως. Γιατί κρίνω πως συμφωνείτε πως οι δίαυλοι επικοινωνίας Εκπαίδευσης και Κοινωνίας προσφέρουν καταλυτικά για όλους.
Αν κάποιος θεωρήσει τούτους τους συνειρμούς επισφαλείς γιατί δεν λαμβάνουν υπ’ όψη κάποιες συνέπειες «κακές για την κοινωνία», απ’ την «δωρεά της κατσίκας», ίσως δεν κατάφερα να του μεταδώσω επαρκώς όσα θα ήθελα. Η επιστολή απέτυχε εν μέρει στο στόχο της.
Αν, όμως, κάτι σας λέει η επιστολή αυτή, πείτε μου έναν καλό λόγο για να συνεχίσω. Τί θα λέγατε «να βάλουμε στο κάδρο» και τον ρόλο του «ζωέμπορου» και τη σχέση του με το χωριό… Αν, πάλι, θεωρείτε ότι δεν έχει νόημα, παρακαλώ μην δημοσιεύσετε καν την επιστολή μου, θα το σεβαστώ.
Γενικά, οποιαδήποτε πιθανή απόκριση δική σας ή των αξιότιμων αναγνωστών θα τη σεβαστώ, θα την θεωρήσω πρωτεύουσα, ώστε να μην γίνω, κατά την άλλη γνωστή φράση «δασκάλα που δίδασκα…»!
Με εκτίμηση
Η παραπαιδαγωγός
Υ.Γ. Σας στέλνω μια παλιά ζωγραφιά που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο που εικονίζει την διάσημη αλληγορία των ανθρώπων με τα μακριά κουτάλια. Επειδή δεν σκέφτονται πως το πρόβλημα θα λυνόταν αν τάιζαν ο ένας τον άλλο, αντιθέτως προσπαθούν να φάνε με κουτάλια που δεν φτάνουν στο δικό τους στόμα, τελικά μένουν νηστικοί…
